Đặng Trần Côn sống vào khoảng nửa đầu thế kỉ XVIII là nhà văn nổi tiếng của văn học trung đại Việt Nam. Ngoài sáng tác chính là tác phẩm “Chinh phụ ngâm”, ông còn làm thơ chữ Hán và viết một số bài phú chữ Hán. Đoạn trích “Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ” trích từ câu 193 tới câu 216 của tác phẩm “Chính phụ ngâm”. Đoạn trích mô tả những cung bậc và sắc thái không giống nhau của nỗi độc thân, buồn khổ ở người chinh phụ khát khao được sống trong tình yêu và hạnh phúc lứa đôi. Mời các bạn tham khảo một số bài văn phân tích đoạn trích nhưng THPT Phạm Hồng Thái đã tổng hợp trong bài viết sau đây.
- Hình nền tết 2022 cho điện thoại, máy tính
- Tập yoga bao lâu thì có tác dụng ? và Bài tập yoga bao lâu thì giảm mỡ bụng
- Vai trò và khả năng của tất cả các nhân vật trong Propnight
- Trẻ sơ sinh không đi ngoài trong gần 1 tuần – Mẹ không biết phải làm sao?
- Ngắm bản đồ Genshin Impact tuyệt đẹp, bao phủ toàn Teyvat được thực hiện bởi fan cuồng
Bài văn phân tích đoạn trích “Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ” số 1
Chinh phụ ngâm được tác giả Đặng Trần Côn sáng tác bằng chữ Hán vào khoảng nửa đầu thế kỉ XVIII, thời kì vô cùng rối ren của xã hội phong kiến. Chiến tranh xảy ra liên miên hết Lê – Mạc đánh nhau tới Trịnh – Nguyễn phân tranh, quốc gia chia làm hai nửa. Ngai vàng của nhà Lê mục ruỗng. Nông dân bất bình nổi dậy khởi nghĩa ở khắp nơi. Quần chúng sống trong cảnh loạn li nấu da nấu thịt, cha mẹ xa con, vợ xa chồng. Văn học thời kì này tập trung phản ánh thực chất tàn bạo, phản động của giai cấp thống trị và nỗi thống khổ của những nạn nhân trong cơ chế thối nát đó. Tác phẩm Chinh phụ ngâm của Đặng Trần Côn ra đời đã thu được sự đồng cảm rộng rãi của từng lớp Nho sĩ. Có nhiều người dịch tác phẩm này sang chữ Nôm, trong đó bản dịch của nữ sĩ Đoàn Thị Điểm được thẩm định là xuất sắc hơn cả bởi nó trình bày gần như trọn vẹn trị giá nội dung và nghệ thuật của nguyên tác.
Bạn đang xem bài: Top 10 Bài văn phân tích đoạn trích “Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ” của Đặng Trần Côn
Nội dung Chinh phụ ngâm phản ánh thái độ oán ghét chiến tranh phong kiến phi nghĩa, đặc trưng là đề cao quyền sống cùng khát vọng tình yêu và hạnh phúc lứa đôi của con người. Đó là điều ít được nhắc tới trong thơ văn trước đây. Người chinh phụ vốn dòng dõi trâm anh. Nàng tiễn chồng ra trận với mong muốn chồng mình sẽ lập được công danh và trở về cùng với vinh hoa, phú quý. Nhưng ngay sau buổi tiễn đưa, nàng phải sống trong tình cảnh lẻ loi, ngày đêm xót xa lo lắng cho chồng. Thấm thía nỗi độc thân, nàng trông thấy tuổi xuân của mình đang trôi qua vùn vụt và cảnh lứa đôi đoàn viên hạnh phúc ngày càng trở thành xa vời. Vì vậy nhưng nàng rơi vào tâm trạng độc thân, sầu khổ triền miên. Khúc ngâm trình bày rất rõ tâm trạng đó.
Đoạn trích Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ (từ câu 193 tới câu 228) mô tả những cung bậc và sắc thái không giống nhau của tâm trạng độc thân, buồn khổ ở người chinh phụ trẻ đang khát khao được sống trong tình yêu và hạnh phúc lứa đôi. Đoạn trích có thể chia làm ba đoạn nhỏ: Đoạn một (từ câu 1 tới câu 16): Nỗi độc thân của người chinh phụ trong cảnh lẻ loi; cảm giác về thời kì hy vọng; cố tìm cách giải khuây nhưng ko được. Đoạn hai (từ câu 17 tới câu 28): Nỗi thương nhớ người chồng ở phương xa; cảnh u ám khiến lòng chinh phụ càng thêm thảm sầu. Đoạn 3 (từ câu 29 tới hết): Khung cảnh tự nhiên khiến lòng người chinh phụ rộn rực, khát khao hạnh phúc lứa đôi.
Sau buổi tiễn đưa, người chinh phụ trở về, tưởng tượng ra cảnh chiến trường đầy nguy hiểm, chết chóc nhưng xót xa, lo lắng cho chồng. Một lần nữa, nàng tự hỏi vì sao lứa đôi uyên ương lại phải chia li? Vì sao mình lại rơi vào tình cảnh lẻ loi? Bấy nhiêu câu hỏi đều ko có lời đáp. Tâm trạng băn khoăn, day dứt của người chinh phụ được tác giả trình bày sinh động bằng nghệ thuật mô tả tâm lí tinh tế. Có thể nói, sầu và nhớ là xúc cảm chủ đạo trong đoạn thơ này. Trong phần đầu, hành động và tâm trạng của người chinh phụ đã được ngòi bút sắc sảo của tác giả khắc hoạ rõ nét:
Dạo hiên vắng thầm gieo từng bước
Ngồi rèm thưa rủ thác đòi phen.
Ngoài rèm thước chẳng méc tin,
Trong rèm dường đã có đèn biết chăng ?
Đèn có biết dường bằng chẳng biết ?
Lòng thiếp riêng bi thiết nhưng thôi.
Buồn rầu nói chẳng nên lời,
Hoa đèn kia với bóng người khá thương!
Nàng lặng lẽ “dạo hiên vắng thầm gieo từng bước” trong nỗi độc thân đang tràn trề tâm hồn. Nhịp thơ chậm gợi cảm giác như thời kì ngưng đọng. Giữa ko gian tịch mịch, tiếng bước chân như gieo vào lòng người âm thanh lẻ loi, cô độc. Nỗi nhớ nhung sầu muộn và khắc khoải mong đợi khiến bước chân người chinh phụ trở thành trĩu nặng. Nàng canh cánh đứng ngồi ko yên, hết buông rèm xuống rồi lại cuốn rèm lên, thấp thỏm mong một tiếng chim thước báo tin vui nhưng chẳng thấy.
Nàng khát khao có người đồng cảm và san sớt tâm tình. Không gian im ắng, chỉ có ngọn đèn đối diện với nàng. Lúc đầu, nàng tưởng như ngọn đèn biết tâm tình của mình, nhưng rồi lại nghĩ: Đèn có biết dường bằng chẳng biết, bởi nó là vật vô tri vô giác. Nhìn ngọn đèn chong suốt năm canh, dầu đã cạn, bấc đã tàn, nàng chợt liên tưởng tới tình cảnh của mình và trong lòng rưng rưng nỗi thương thân tủi phận: Hoa đèn kia với bóng người khá thương. Hình ảnh người chinh phụ thầm gieo từng bước ngoài hiên vắng và suốt năm canh ngồi một mình bên ngọn đèn chong, ko biết san sẻ nỗi niềm tâm tình cùng người nào đã mô tả được tâm trạng độc thân tột độ của người chinh phụ.
Tác giả đặc tả cảm giác độc thân của người chinh phụ trong tám câu thơ. Đó là cảm giác lúc nào và ở đâu cũng thấy lẻ loi: ban ngày, đêm hôm, ngoài hiên vắng, trong phòng lạnh… Nỗi độc thân tràn trề ko gian và kéo dài vô tận theo thời kì luôn đeo đẳng, ám ảnh nàng. Cảnh vật xung quanh ko thể san sẻ nhưng trái lại như cộng hưởng với nỗi sầu triền miên của người chinh phụ, khiến nàng càng đớn đau, sầu tủi:
Gà eo óc gáy sương năm trống,
Hòe phơ phất rủ bóng bốn bên.
Khắc giờ đằng đẵng như niên,
Mối sầu dằng dặc tựa miền biển xa.
Tiếng gà gáy báo sáng làm tăng thêm vẻ u tịch, vắng lặng. Những cây hòe phơ phất rủ bóng gợi cảm giác buồn phiền, u sầu. Giữa ko gian đó, người chinh phụ cảm thấy mình nhỏ nhỏ, cô độc biết chừng nào! Ở các khổ thơ tiếp theo, nỗi bi đát hiện rõ trong từng chữ, từng câu, dù tác giả ko hề nhắc tới hai chữ chiến tranh:
Hương gượng gập đốt hồn đà mê mải,
Gương gượng gập soi lệ lại châu chan.
Sắt cầm gượng gập gảy ngón đàn,
Dây uyên kinh đứt, phím loan ngại chùng.
Người chinh phụ quyết tâm tìm mọi cách để vượt ra khỏi vòng vây của cảm giác độc thân đáng sợ nhưng vẫn ko sao thoát nổi. Nàng gắng gượng gập điểm phấn tô son và dạo đàn cho khuây khoả nhưng càng lún sâu hơn vào sự vô vọng. Chạm tới đâu cũng là chạm vào nỗi đau, chạm vào tình cảnh lẻ loi đơn chiếc. Khi “hương gượng gập đốt” thì hồn nàng lại chìm đắm vào nỗi thấp thỏm lo lắng. Lúc “gương gượng gập soi” thì nàng lại ko cầm được nước mắt bởi vì nhớ gương này mình cùng chồng đã từng chung bóng, bởi vì phải đối diện với hình ảnh đang tàn phai xuân sắc của mình. Nàng cố gảy khúc đàn loan phượng sum vầy thì lại động lòng vì tình cảnh vợ chồng đang chia ra đôi ngả, đầy những dự cảm chẳng lành : Dây uyên kinh đứt, phim loan ngại chùng. Rốt cuộc, người chinh phụ đành ngơ ngẩn trở về với nỗi độc thân đang ngất ngưởng trong lòng mình vậy.
Sắt cầm, uyên ương, loan phượng là những hình ảnh ước lệ tượng trưng cho tình yêu nam nữ, tình nghĩa vợ chồng. Nay vợ chồng xa cách, tất cả đều trở thành vô nghĩa. Hình như người chinh phụ ko dám đụng tới bất kỳ thứ gì vì chúng nhắc nhở tới những ngày đoàn viên hạnh phúc đã qua và linh cảm tới sự chia li lứa đôi trong ngày nay. Tâm thế của nàng thật chông chênh, chơi vơi, làm cho cuộc sống trở thành khổ sở, bất an. Mong chờ chồng trong nỗi sợ hãi và vô vọng, nàng chỉ còn biết gửi thương nhớ theo ngọn gió:
Lòng này gửi gió đông có tiện ?
Nghìn vàng xin gửi tới non Yên.
Sau những day dứt của một trạng thái thất vọng cao độ, người chinh phụ chợt nảy ra một ý tưởng rất thật tình nhưng cũng rất nên thơ: nhờ ngọn gió xuân gửi lòng mình tới người chồng ở chiến trường xa, đang đối đầu từng ngày từng giờ với cái chết để mong kiếm chút tước hầu. Chắc chắn, chàng cũng sống trong tâm trạng nhớ nhung mái ấm gia đinh cùng với bóng vía thân yêu của người vợ trẻ:
Non Yên dù chẳng tới miền,
Nhớ chàng thăm thẳm đường lên bằng trời.
Không gian xa cách giữa hai đầu nỗi nhớ được tác giả so sánh với hình ảnh vũ trụ vô bờ: Nhớ chàng thăm thẳm đường lên bằng trời. Thăm thẳm nỗi nhớ người yêu, thăm thẳm trục đường tới chỗ người yêu, thăm thẳm trục đường lên trời. Câu thơ súc tích về mặt ý nghĩa và cô đọng về mặt hình thức. Cách bộc lộ tâm trạng tư nhân trực tiếp như thế này cũng là điều mới mẻ, hiếm thấy trong văn học nước ta thời trung đại:
Trời thăm thẳm xa vời khôn thấu,
Nỗi nhớ chàng đau đáu nào xong.
Hai câu thất ngôn chứa đựng sự tương phản thâm thúy tạo nên cảm giác xót xa, đắng cay. Đất trời thì rộng lớn, mênh mang, ko giới hạn, liệu có thấu nỗi đớn đau đang giày vò gớm ghê cõi lòng người chinh phụ hay chăng? Nói như người xưa: trời thì cao, đất thì dày, nỗi niềm uất ức biết kêu người nào? Biết ngỏ cùng người nào? Bởi vậy nên nó càng kết tụ, càng cuộn xoáy, gây nên nỗi đớn đau khôn nguôi:
Cảnh buồn người thiết tha lòng,
Cành cây sương đượm tiếng trùng mưa phun.
Giữa con người và cảnh vật dường như có sự tương đồng làm cho nỗi sầu thương trở thành da diết, vô tận. Cảnh vật xung quanh người chinh phụ đã chuyển thành tâm trạng bởi được nhìn qua đôi mắt đẫm lệ buồn thương. Sự lạnh giá của tâm hồn làm tăng thêm sự lạnh giá của cảnh vật. Cũng giọt sương đó đọng trên cành cây, cũng tiếng trùng đó rinh rích trong đêm mưa gió, nhưng cảnh đó tình này lại gợi nên bao sóng gió, bao nỗi đoạn trường trong lòng người chinh phụ. Tình cảnh đó, tâm trạng đó tự nó đã nói lên thảm kịch của người phụ nữ trong xã hội phong kiến xưa kia. Ý thơ đi từ tình tới cảnh rồi lại từ cảnh trở về tình, cứ lặp đi lặp lại tương tự nhằm trình bày rõ tình cảnh lẻ loi và tâm trạng độc thân của người chinh phụ. Dù ở đâu, lúc nào, làm gì nàng cũng chỉ lầm lũi, vò võ một mình một bóng nhưng thôi!
Bầu trời mênh mang ko cùng và nỗi nhớ cũng ko cùng, nhưng suy tưởng thì có hạn; người chinh phụ lại trở về với thực tiễn cuộc sống nghiệt ngã của mình. Ý thơ chuyển từ tình sang cảnh. Thiên nhiên lạnh lẽo như truyền, như ngấm cái lạnh lẽo đáng sợ vào tận tình hồn người chinh phụ độc thân:
Sương như búa, bổ mòn gốc liễu,
Tuyết dường cưa, xẻ héo cành ngô.
Hình như người chinh phụ đã thấm thía sức tàn phá gớm ghê của thời kì hy vọng. Tuy nhiên tới câu: “Sâu tường kêu vắng chuông chùa nện khơi” thì ko khí đã thoải mái hơn, cũng bởi người chinh phụ chỉ mới thất vọng nhưng chưa vô vọng. Tám câu cuối là bức tranh tả cảnh ngụ tình rực rỡ nhất trong Chinh phụ ngâm:
Vài tiếng dế nguyệt soi trước ốc,
Một hàng tiêu gió thốc ngoài hiên.
Lá màn lay ngọn gió xuyên,
Bóng hoa theo bóng nguyệt lên trước rèm.
Hoa dãi nguyệt, nguyệt in một tấm,
Nguyệt lồng hoa, hoa thắm từng bông.
Nguyệt hoa, hoa nguyệt trùng trùng,
Trước hoa dưới nguyệt trong lòng xiết đau!
Ý thơ đi từ tình tới cảnh rồi lại từ cảnh trở về tình, cứ dội qua dội lại tương tự nhằm trình bày rõ tâm trạng ở đâu, lúc nào, làm gì… người chinh phụ cũng chỉ vò võ một mình một bóng nhưng thôi! Từ thốc rất mạnh trong câu “một hàng tiêu gió thốc ngoài hiên” báo hiệu chuyển sang một tâm trạng mới ở người chinh phụ. Cảnh hoa – nguyệt giao hoà khiến lòng người rộn rực, khát khao hạnh phúc lứa đối. Những động từ dãi, lồng toát lên cái ý lứa đôi vấn vít thân thiện, âu yếm nồng nàn nhưng vẫn tế nhị, kín đáo.
Tác giả lựa chọn và dùng từ rất kĩ, rất đắt, đặc trưng là các tính từ là từ láy làm nổi trội tính chất của sự vật : eo óc, phơ phất, đằng đẵng, dằng dặc, mê mải, châu chan, thăm thẳm, đau đáu… Về nhạc điệu, tác giả đã khai thác và phát huy một cách tài tình âm hưởng trầm bổng, du dương của thể thơ song thất lục bát để diễn tả xúc cảm giống như những đợt sóng dạt dào trong tâm trạng người chinh phụ, hết nhớ lại thương, hết lo lắng lại trông mong, hết hi vọng lại vô vọng… trong tình cảnh lẻ loi đơn chiếc.
Bằng văn pháp nghệ thuật điêu luyện, tác giả đã diễn tả được những diễn biến phong phú, tinh xảo các cung bậc tình cảm của người chinh phụ. Cảnh cũng như tình được mô tả rất thích hợp với diễn biến của tâm trạng nhân vật. Thông qua tâm trạng đau buồn của người chinh phụ đang sống trong tình, cảnh lẻ loi vì chồng phải tham gia vào những cuộc tranh giành quyền lực của vua chúa, tác giả có chủ ý đề cao hạnh phúc lứa đôi và trình bày thái độ bất bình, phản kháng đối với chiến tranh phi nghĩa. Tác phẩm Chinh phụ ngâm đã toát lên tư tưởng chủ đạo trong văn học một thời, đó là tư tưởng đòi quyền sống, quyền được lợi hạnh phúc rất chính đáng của con người.
Bài văn phân tích đoạn trích “Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ” số 2
Đặng Trần Côn (chưa rõ năm sinh, năm mất) người làng Nhân Mục, tên nôm là làng Mộc, huyện Thanh Trì, nay thuộc phường Nhân Chính, quận Thanh Xuân, Hà Nội. Ông sống vào khoảng nửa đầu thế kỉ XVIII. về sáng tác, ngoài tác phẩm chính là Chinh phụ ngâm, ông còn làm thơ chữ Hán và viết một số bài phú chữ Hán. Theo các tài liệu lịch sử, đầu đời Lê Hiển Tông, có nhiều cuộc khởi nghĩa nông dân nổ ra quanh kinh thành Thăng Long. Triều đình cất quân đánh dẹp, nhiều trai tráng phải từ giã người thân ra trận. Đặng Trần Côn cảm động trước nỗi khố đau mất mát của con người, nhất là những người vợ lính trong chiến tranh, đã viết Chinh phụ ngâm. Khúc ngâm này gồm 476 câu thơ tuân theo thể trường đoản cú (câu thơ dài ngắn ko đều nhau).
Tác phẩm đã được dịch ra chữ Nôm, và chưa biết người nào là tác giả bản dịch hiện hành. Có người cho rằng đó là bản dịch của Đoàn Thị Điểm. Lại có người cho rằng Phan Huy Ích chính là dịch giả của Chinh phụ ngâm. Đoạn trích dưới đây thuộc bản dịch hiện hành, viết về tình cảm và tâm trạng người chinh phụ phải sống độc thân, mòn mỏi trong thời kì dài người chồng đi đánh trận, ko có tin tức, ko rõ ngày trở về. Kể từ lúc tiễn chồng vào “cõi xa mưa gió” người chinh phụ trở về sống trong tình cảm đơn chiếc, lẻ loi. Ngày cũng như đêm, sau lúc công việc đã yên mọi bề, người chinh phụ
Dạo hiên vắng thầm gieo từng bước,
Ngồi rèm thưa rủ thác đòi phen.
Ngoài rèm thước chẳng méc tin,
Trong rèm, dường đã có đèn biết chăng?
Bốn câu thơ song thất lục bát với vần điệu chặt chẽ, thăng trầm như những nốt nhạc buồn càng làm đậm thêm tình cảnh đơn chiếc, lẻ loi kia. Người trước có lúc sóng đôi vợ chồng thì nay “thầm gieo từng bước” dưới mái hiên vắng vẻ. Ngày nào bàn chuyện làm ăn cùng chồng bên cửa sổ thì nay buông xuống kéo lên nhiều lần ngóng chờ nhưng chẳng thấy chim thước báo tin lành. Ngày thì như thế, còn đêm thì ko ngủ được, một mình đối diện với ngọn đèn khuya. Tình cảnh của người chinh phụ quá lẻ loi, đơn chiếc. Ngày thì khắc khoải đợi mong. Đêm dài câm lặng, biết riêng lòng mình, Hoa đèn kia dẫu sao còn lửa. Riêng lòng này với bóng lạnh lùng.
Khắc giờ đằng đẵng như niên,
Mối sầu dằng dặc tựa miền biển xa.
Hai câu lục bát, một câu mô tả thời kì, một câu mô tả nỗi buồn. Cả hai câu đều mang nghệ thuật so sánh. Trong tình cảnh lẻ loi đó thì một giờ là đợi dài tựa một năm, như người xưa thường ví “Nhất nhật bất kiến như tam thu hề”, ngày sau này Xuân Quỳnh tâm tình “Một ngày ko gặp nhau / Biển bạc đầu thương nhớ”. Thời gian hy vọng càng dài thì nỗi sầu càng lớn “tựa miền biển xa”. Tình cảnh đã bước qua tâm trạng. Đấy là tâm trạng thương nhớ của người chinh phụ gửi tới chồng ở miền xa. Nỗi thương nhớ thật tha thiết.
Lòng này gửi gió đông có tiện?
Nghìn vàng xin gửi tới non Yên
Non Yên dù chẳng tới miền,
Nhớ chàng thăm thẳm đường lên bằng trời.
Bốn câu thơ trên là lời tâm tình của vợ gửi tới chồng. Nhưng chim thước ko có để nhờ mang thư đi. Vậy thì gửi lời thương nhớ theo gió. Nhưng gửi theo gió đông thì gió có mang lời thủ thỉ tới được tai chàng? Biết chàng đang ở nơi nào ngoài mặt trận? Thôi thì lòng thương quý chàng xin được gửi tới nơi xa nhất nhưng chàng tới như Đậu Hiến đời Hậu Hán đánh đuổi giặc Bắc Thiền Vu tới núi Yên Nhiên, bởi vì:
“Nay Hán xuống Bạch Thành đóng lại,
Mai Hồ vào Thanh Hải dòm qua. ”
Đời chiến binh là như thế, là “ôm yên, gối trống đã chôn, / Năm vùng cát tráng ngủ cồn rêu xanh”, chưa kể đời chiến binh mấy người đi trở lại. Tình thương, nỗi nhớ của nàng là như thế. Nhưng:
Trời thăm thẳm xa vời khôn thấu,
Nỗi nhớ chàng đau đáu nào xong.
Cảnh buồn người thiết tha lòng,
Cành cây sương đượm tiếng trùng mưa phun.
Dù là “Trời” thì Trời cũng khó nhưng hiểu thấu tình thương và nỗi nhớ da diết của người chinh phụ. Các từ láy “thăm thẳm, đau đáu” càng làm tăng thêm sự ko hiểu biết, ko thấy được của Trời, và chỉ có người trong cuộc (người chinh phụ) mới cảm nhận rõ lòng mình. Cảnh thì buồn, tới cả cây cối và tiếng côn trùng cũng não ruột. Còn tình thì da diết thiết tha. Thể thơ song thất lục bát vốn thích hợp với tự sự, trong đoạn trích, bản dịch lại dùng phép so sánh, từ lặp và từ láy một cách tự nhiên càng làm tăng thêm trị giá nội dung.
Đọc đoạn trích người đọc cứ ngỡ ngàng rằng chỉ để mô tả tình cảnh lẻ loi, trình bày tâm trạng khát khao tình yêu của người chinh phụ. Nhưng nếu nghĩ sâu xa hơn thì đoạn trích bộc bạch sự oán ghét chiến tranh. Chiến tranh đã chia rẽ tình yêu, cách trở hạnh phúc lứa đôi của nhiều thế hệ, nhất là thế hệ trẻ, có nhẽ vì thế nhưng tác phẩm đã được độc giả cùng thời hết sức tán thưởng. Nhiều người còn dịch Chinh phụ ngâm sang thơ Nôm (tức thơ tiếng Việt) để khúc ngâm được truyền bá rộng rãi hơn. Bản diễn Nôm hiện hành là bản dịch thành công nhất.
Bài văn phân tích đoạn trích “Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ” số 3
Ra đời vào nửa đầu thế kỉ XVIII với nguyên tác bằng Hán văn của Đặng Trần Côn, Chinh Phụ Ngâm đã nhanh chóng đi vào lòng mọi từng lớp quần chúng. Trcửa ải qua hơn hai thế kỉ rưỡi đến nay, Chinh Phụ Ngâm luôn giữ nguyên trị giá của một viên ngọc văn học sáng ngời, một thành phầm đáng tự hào của xứ sở vốn “nổi tiếng thi thư”. Trong đó, đoạn trích Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ cho thấy rõ tâm trạng độc thân của người vợ nhớ chồng ra trận và nghệ thuật mô tả tâm trạng bậc thầy của hai tác giả Đặng – Đoàn, với nghệ thuật diễn Nôm đặc trưng xuất sắc của nữ sĩ Đoàn Thị Điểm. Đoạn trích tinh cảnh lẻ loi của người chinh phụ viết về tình cảnh và tâm trạng người chinh phụ phải sống độc thân, buồn khổ trong thời kì dài người chồng đi đánh trận nhưng ko rõ tin tức:
“Dạo hiên vắng thầm gieo từng bước
Ngồi rèm thưa rủ thác đòi phen”
Như trong Kiều, Nguyễn Du đã từng để Kiều nói câu ‘phận gái chữ tòng’, hay như trong Tân Hôn Biệt có câu ‘Thệ dục tùy quân khứ’, đã là phận vợ, dù tới chân trời góc bể cũng muốn theo chồng. Nhưng ‘Hình thế phản thương hoàng)’, nhưng ‘Phụ nhân tại quân trung/ Binh khí khủng bất dương’, người vợ có chồng đi lính lại chỉ có thể ở lại nhà. Có chồng, nàng pha trà cùng quân đối ẩm, nhưng quân nay đi rồi, nàng đành ‘dạo hiên’. Nàng đếm từng bước chân, tựa như đếm từng ngày chồng đi, đếm từng ngày nỗi thương nhớ đong đầy trong cách trở. ‘Có khoảng ko gian nào đo chiều dài nỗi nhớ’(trích ở hai đầu nỗi nhớ) Hết dạo hiên, nàng lại kéo rèm. Kéo rèm xuống, nàng như nhác thấy bóng chồng khuất đi, vội kéo rèm lên, hóa ra chỉ là tình cảm và ánh nước trong mắt lùa dối nàng. Nhưng lúc nàng hạ rèm xuống, nàng lại vẫn thấy mọi chuyện diễn ra như cũ, và rồi nàng cứ vô thức lặp đi lặp lại một hành động đó… Người đời hận:
Quân sinh ta chưa sinh
Ta sinh quân đã lão
Quhối hận ta sinh trì
Ta hận quân sinh tảo
Nhưng có nhẽ chỉ những người có duyên có phận lại chẳng được gần nhau như thế mới biết được nỗi sợ của việc ko được cùng kẻ kết duyên ‘thượng cùng bích lạc hạ hoàng tuyền” (ĐỖ phủ)Hiên vắng ko phải vì ko có người, nhưng vì người quan trọng nhất ko ở bên nàng.
Ngoài rèm thước chẳng méc tin
Trong rèm dường đã có đèn biết chăng
Đèn có biết giường bằng chẳng biết
Lòng thiếp riêng bi thiết nhưng thôi
Buồn rầu nói chẳng nên lời
Hoa đèn kia với bóng người khá thương.
Gà eo óc gáy sương năm trống
Hòe phơ phất rủ bóng bốn bên.
Giữa thời buổi tao loạn, nhà có người đi lính, ‘gia thư để vạn kim’, họa có mấy lúc có người về báo tin mặt trận? Người vợ nghe tin thắng trận cũng lo sợ, nhưng nghe tin thua trận cũng lo sợ, vì ‘Kim cổ chinh chiến kỷ nhân hồi?’. Không nghe tin chồng nàng chỉ có thể hy vọng trong lo sợ, nàng như chết dần chết mòn vì sự bi thiết trong lòng, sự bi thiết tới từ nỗi đợi mong trong cô lẻ, triền miên. Tới cả loài chim – loài có đôi cánh, có thể dang rộng bay khắp người đời, cũng chẳng biết tin, há một người phòng khuê như nàng lại có thể biết tin? Dù cho ‘Hoàng điểu tọa tương bi’, ‘Biệt li chim cũng vì người xót xa’, nhưng nàng vẫn chẳng có người đồng cảm, tựa như Bá Nha mất đi Tử Kì, Trang Tử mất đi Huệ Thi. ‘Lệ rơi khêu ngọn đèn’, nàng chong đèn suốt đêm, ko ngủ được nhưng cũng chẳng dám ngủ – có nhẽ chồng nàng sẽ về, và nàng ko muốn chậm trễ đón chàng. Nhưng gà gáy canh năm, trời sáng rồi, nhưng bóng chàng vẫn cứ biệt tăm. ‘Cành liễu người nào người vin?’, chỉ có hòe phơ phất in bóng lên tường lúc mặt trời của ngày mới tới. Ai bảo mặt trời là hi vọng, người nào bảo ánh sáng là nguồn sống? Nàng chỉ biết, một ngày đã lại qua, số ngày chia cách lại tăng thêm một, nỗi nhớ trong nàng lại dâng đầy, lo sợ cũng như nước lũ nhưng phá ra.
Kinh Thi có câu ‘Nhất nhật bất kiến như tam thu hề’, Nguyễn Du gói gọn lại thành ‘Ba thu dọn lại một ngày dài ghê’, đối với người chinh phụ, ‘khắc giờ’ thì ‘đằng đẵng như niên’, nhưng ‘mối sầu’ thì ‘dằng dặc tựa miền biển xa’. Hay cho một câu cảnh còn người mất! Mùi hương vẫn tồn tại, vấn vít giống như ngày chàng còn tại ‘Hương diệc cánh bất diệc’, nhưng chỉ tiếc ‘Nhân diệc cánh bất lai’. Gương đồng vẫn sáng, nàng vẫn soi gương, trang điểm mỗi ngày, nhưng chỉ là ‘gượng gập’. Chồng đi lính nàng ko còn tâm trí nào nghĩ tới bản thân nữa. Nhớ chồng, giọt nước mắt rơi lúc nào ko hay. Nỗi nhớ luôn đau đáu trong lòng nàng. lệ lại châu chan, nàng đã khóc biết bao ngày. Nàng đánh đàn, nhưng tiếng đàn đứt đoạn, bởi nàng lo dây uyên sẽ đứt, phím loan sẽ chùng, gợi nên sự rủi ro mắn cho lứa đôi yêu nhau:
“Khắc giờ đằng đẵng như niên
Mối sầu dằng dặc tựa miền biển xa
Hương gượng gập đốt hồn đà mê mải
Gương gượng gập soi lệ lại châu chan
Sắt cầm gượng gập gảy ngón đàn
Dây uyên kinh đứt, phím loan ngại chùng. ”
Mười sáu câu đầu là phần điệp khúc bằng tiếng tỳ bà chậm rãi, day dứt – bởi sự khắc khoải trong nỗi nhớ, bởi sự triền miên và vô tận – tiếng đàn ngân mãi, tựa như tiếng khóc kiềm nén của người chinh phụ trong màn đêm. Đấy ko chỉ là màn đêm của bóng tối – nhưng còn là màn đêm của những lo lắng, sợ hãi; là màn đêm của những độc thân, lẻ loi bị che khuất dưới ánh mặt trời ban ngày.
Nếu mười sáu câu đầu là đoạn điệp khúc trong khi nỗi thương nhớ và tâm trạng đau thương được đẩy lên tới cùng cực, thì tám câu sau này lại như một đoạn nhạc dạo trước cao trào. Tấm lòng hướng về phương xa nơi chồng đang chinh chiến chậm rãi biến nỗi độc thân thành một nỗi đau, một nỗi đau ko gì sánh được. Như một chữ ‘thiết tha’, nó mài, nó cắt vào ruột gan người đọc hệt như cách nó làm đớn đau lòng người chinh phụ. Trước hết là một ước mong cháy bỏng sớm hôm:
“Lòng này gửi gió đông có tiện?Nghìn vàng xin gửi tới non Yên. ”
“Lòng này” là sự thương nhớ khôn nguôi, vì đã trải qua nhiều đợi chờ “Trài mấy thu đi tin sương lại-Tới xuân này, tin hãy vắng ko”. Gió đông là gió xuân. Trong độc thân, người chinh phụ chỉ biết hỏi gió, nhờ gió đưa tin, nhắn tin tới người chồng mến thương nơi chiến địa xa xôi, nguy hiểm, nơi non Yên nghìn trùng. Non yên, một địa danh cách xa Thiểm Tây, Trung Quốc hơn hai nghìn dặm về phía bắc. Hỏi gió, nhờ gió nhưng”có tiện”hay ko như lời nhún nhường, năn nỉ ngọn gió. Nhưng đó là mong ước phi thực tiễn, hi vọng loé lên rồi vụt tắt ngay. Chỉ có nỗi nhớ là hiện thực:
“Nhớ chàng đằng đẵng đường lên bằng trời”. “Nhớ đằng đẵng” tức là nhớ mãi, nhớ nhiều, nhớ lâu, nhớ ko bao giờ nguôi. Trong truyện Kiều cũng có câu tương tự để diễn tả nỗi nhớ nhung: “Một ngày đằng đẵng xem bằng ba thu”. Câu thơ “Nhớ chàng đằng đẵng đường lên bằng trời” là một câu thơ tuyệt bút, vừa diễn tả một nỗi thương nhớ đè nặng trong lòng, triền miên theo thời kì sớm hôm năm tháng (đằng đẵng) ko bao giờ nguôi, vừa được cụ thể hóa bằng độ dài của ko gian(đường lên bằng trời). lúc giảng giải nghĩa câu thơ này, Nguyễn Thạch Giang đã viết :”Lòng nhớ chồng thăm thẳm dài dằng dặc vẫn có thể tới được dù có như đường lên trời”. Có thể nói, dịch giả Đoàn Thị Điểm đã có một cách nói rất thâm thúy để cực tả nỗi thương nhớ chồng của người chinh phụ. Nỗi thương nhớ đó, tiếng lòng thiết tha đó lại được diễn tả qua âm điệu triền miên cảu vần thơ song thất lục bát với thủ pháp nghệ thuật liên hoàn-điệp ngữ. Cả một trời thương nhớ mênh mông. Nỗi buồn triền miên, dằng dặc vô tậnSau lúc hỏi “gió đông”để bộc bạch niềm thương nỗi nhớ chồng “đằng đẵng”, nàng chinh phụ lại hỏi trời để rồi tủi thân, than trách :
“Trời thăm thẳm xa vời khôn thấu,
Nỗi nhớ chàng đau đáu nào xong. ”
Trời ở cao xa, ko chỉ là cao nhưng là thăm thẳm, ko chỉ là xa nhưng trở thành xa vời, nên ko thấu, ko hiểu sao cho “nỗi nhớ chàng”của người vợ trẻ. Nỗi nhớ càng trở thành đau đáu trong lòng. Đau đáu tức là áy náy, lo lắng, day dứt khôn nguôi. Có thể nói qua cặp từ láy:”đằng đẵng” và “đau đáu”, dịch giả đã thành công trong việc mô tả những thương nhớ, đau buồn, lo lắng của người chinh phụ một cách cụ thể, tinh tế, sống động. Tâm trạng đó được mô tả trong quá trình tăng trưởng mang tính thảm kịch đáng thương. Ở hai câu cuối, thi sĩ lấy ngoại cảnh để trình bày tâm trạng;nghệ thuật tả cảnh ngụ tình cực kì điêu luyện. Tính hình tượng liên kết với tính truyền cảm tạo nên sắc điệu trữ tình sâu lắng thiết tha:
“Cảnh buồn người thiết tha lòng,
Cành cây sương đượm tiếng trùng mưa phun. ”
Nỗi thương nhớ, lúc thì “đằng đãng”, lúc thì “đau đáu”, triền miên suốt ngày đêm. Đêm nối đêm như dài thêm. Càng độc thân thì càng thao thức. Nhìn cành cây ướt dẫm sương đêm nhưng thâm lạnh lẽo. nghe tiếng trùng kêu rinh rích thâu canh như tiếng đẫm sương đêm nhưng thêm lạnh lẽo. nghe tiếng trùng kêu rinh rích thâu canh như tiếng “mưa phùn” nhưng thâm buồn nhớ. Âm thanh đó, cảnh sắc đó vừa lạnh lẽo vừa buồn, càng khơi gợi trong lòng người vợ trẻ, độc thân biết bao thương nhớ, lo lắng, rầu rĩ. Lòng đớn đau như bị cắt xứa, chà xát. Có thể nói hai câu thơ”Chinh phụ ngâm khúc” này rất thân thiện với hai câu “Kiều” nổi tiếng:
“Cảnh nào cảnh chằng đeo sầu,
Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ…”.
Có người nói: “Hạnh phúc hay bất kỳ thứ gì, thường chỉ tới lúc mất đi người ta mới biết nó từng tồn tại”. Với Chinh phụ ngâm của Đặng Trần Côn, chúng ta được đưa vào một ko gian nhỏ hẹp – một ko gian đong đầy nỗi nhớ và sự khắc khoải, sự bất bình và bối rối giữa các mối quan hệ của Nho học, sự hủ lậu và bất công của cơ chế phong kiến – nơi nhưng những ‘thường dân thấp cổ nhỏ họng’ ko có quyền, nhưng chỉ có nghĩa vụ. Những người tương tự, họ đã ko được lợi hạnh phúc một phút giây nào – nhưng họa có đi chăng nữa – đó cũng chỉ là phút giây ngắn ngủi tựa như khoảnh khắc tàn canh. Chúng ta bị đặt vào vị thế của những người như thế, và xúc động trước khát vọng tột cùng của họ – được sống đồng đẳng, hạnh phúc và ko phải chịu chia li.
Qua thể thơ song thất lục bát, cách dung từ, hình ảnh ước lệ, tác giả đã trình bày một cách tinh tế các cung bậc sắc thái tình cảm không giống nhau của nỗi độc thân buồn khổ của người chinh phụ luôn khát khao được sống trong tình yêu và hạnh phục lứa đôi. Đoạn trích cũng trình bày tấm lòng thương yêu và cảm thong thâm thúy của tác giả với khát khao hạnh phúc chính đáng của người chinh phụ. Cất lên tiếng kêu nhân đạo, phản đối chiến tranh phong kiến phi nghĩa.
Bài văn phân tích đoạn trích “Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ” số 4
Văn học thế kỉ XVIII là văn học của những tiếng nói cảm thương, thông cảm cho số phận xấu số của người phụ nữ. Ngoài tuyệt tác Truyện Kiều của Nguyễn Du ta cũng ko thể ko nhắc tới tác phẩm Chinh phụ ngâm của Đặng Trần Côn. Tác phẩm là tiếng lòng thiết tha, thổn thức của người phụ nữ lúc có chồng phải ra mặt trận. Tâm trạng của nhân vật được trình bày rõ nhất qua đoạn trích Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ.
Theo các cứ liệu lịch sử, vào đầu đời vua Lê Hiển Tông, có nhiều cuộc khởi nghĩa nông dân nổ ra quanh kinh thành Thăng Long. Triều đình phải cất quân ra trận, nhiều trai tráng phải từ giã gia đình, người thân ra trận. Có bao nhiêu những chàng trai lên đường thì có bấy nhiêu người phụ nữ, người vợ ở nhà trong thương nhớ, buồn tủi. Tác giả Đặng Trần Côn đồng cảm với nỗi niềm của người phụ nữ để nói lên nỗi lòng của họ. Trích đoạn được trích từ câu 193 tới câu 216 diễn tả tâm trạng của người chinh phụ lúc phải xa chồng, toàn cầu tâm trạng đó được trình bày qua rất nhiều cung bậc xúc cảm, tình cảm không giống nhau.
Trước hết tâm trạng canh cánh lo lắng, thương nhớ của nhân vật được trình bày trong các hành động lặp đi lặp lại nhiều lần: Dạo hiên vắng thầm gieo từng bước. Bước chân chậm trễ, trĩu nặng tâm trạng, trong đó chất chứa biết bao nỗi niềm chán ngán của người chinh phụ. Bước chân này khác với bước chân của nàng Kiều lúc tìm tới tình yêu: Xăm xăm băng lối vườn khuya một mình. Người chinh phụ hết đứng lên lại ngồi xuống, tâm trạng nàng thấp thỏm, bất an bởi lo lắng cho sinh mệnh của chồng ở nơi chiến trường đầy nguy hiểm. Tâm trạng bất an đó còn trình bày qua hành động: Ngồi rèm thưa rủ thác đòi phe, nàng hết buông rèm xuống nàng lại cuốn rèm lên, dường như đó là hành động vô thức, nàng làm ko chủ động làm nhưng trong vô thức thực hiện hành động để vơi bớt nỗi âu lo. Hết ngắm ra ngoài bức rèm để mong đợi tin tức tốt lành lại thờ thẫn quay vào đối diện với ngọn đèn đơn độc.
Trong nỗi canh cánh đó còn là cả nỗi nhớ, thao thức, ngóng chờ chồng quay trở về. Trong văn học, ngọn đèn thường được sử dụng để nói về nỗi nhớ mong, thao thức, ta đã biết tới qua bài ca dao: Đèn thương nhớ người nào/ Nhưng đèn ko tắt. Hay trong Chuyện người con gái Nam Xương, người vợ nhớ chồng nên đêm đêm chỉ bóng mình trên tường nói với con đó là bố. Hành động đó cũng trình bày nỗi thương nhớ. Đây là hình ảnh xuất hiện nhiều trong văn học, và trong tác phẩm người chinh phụ cũng lấy ngọn đèn để trình bày nỗi thương nhớ. Trong căn phòng trống vắng, quạnh hiu, chỉ có cây đèn là người bạn để san sớt mỗi nỗi lòng với người chinh phụ. Vì vô tri vô giác nên chinh phụ rất thống khổ trông thấy rằng “Đèn có biết dường bằng chẳng biết”.
Nàng càng thấm thía hơn nỗi độc thân cùng cực của chính mình. Để nhấn mạnh hơn nữa vào tình cảnh tội nghiệp của mình, hình ảnh Hoa đèn kia với bóng người khá thương, hoa đèn là tàn kết lại đầu sợi bấc đèn cháy đỏ như hoa đèn, là tín hiệu lúc dầu hao, bấc hỏng. Chứng tỏ người chinh phụ đã thao thức rất nhiều đêm, triền miên, khắc khoải, mong nhớ về chồng. Không gian bên ngoài làm cho nỗi độc thân của người chinh phụ được khắc họa rõ nét hơn, tiếng gà eo óc cho thấy âm thanh thê lương, khắc khoải. Liên kết với từ láy phơ phất cho thấy nhịp độ buồn tẻ, chậm rãi, cho thấy tâm trạng ngao ngán của người chinh phụ. Hai hình ảnh tương hỗ để diễn tả sự thao thức triền miên, khắc khoải của chinh phụ trong độc thân, lê loi. Từ đó người chinh phụ cảm nhận thấm thía nỗi độc thân hơn bao giờ hết: Khắc giờ đằng đẵng như niên/ Mối sầu dằng dặc tựa miền biển xa, thời kì trôi qua rất nặng nề, vô vị. Cách đo đếm thời kì trong tâm trạng buồn chán cũng được Nguyễn Du nói tới: Sầu đong càng lắc càng đầy/ Ba thu dọn lại một ngày dài ghê. Mối sầu trải dài mênh mông tới ko cùng. Dùng giải pháp so sánh để diễn tả cụ thể tâm trạng của chinh phụ để thấy nỗi buồn mênh mông.
Nỗi độc thân bủa vây, người chinh phụ gắng gượng gập, tìm mọi cách để trốn chạy nỗi độc thân. Nàng đốt hương để tìm lại sự thanh thản trong tâm hồn, nhưng hồn đà mê mải, người chinh phụ càng chìm đắm hơn trong nỗi phiền muộn. Nàng lấy gương soi, để tìm thú vui trong việc chỉnh trang nhan sắc, nhưng lúc soi gương lại phải đương đầu với sự độc thân, lẻ loi, hơn nữa nàng lại trông thấy sự tàn phai của tuổi thanh xuân. Khiến nước mắt ngày càng tràn đầy, nỗi thống khổ lại càng ngập đầy hơn, nàng thấm thía nỗi độc thân, tuổi thanh xuân tàn phai trong độc thân sầu muộn. Nàng gượng gập đánh đàn nhưng lúc chạm tới nàng lại tự ý thức về tình cảnh của mình, nàng thấy tủi thân trước những biểu tượng lứa đôi, ẩn chứa trong các nhạc cụ : Đàn sắt, đàn cầm: gảy hòa âm với nhau được ví cảnh vợ chồng hòa thuận. Dây uyên: dây đàn uyên ương – biểu tượng cho lứa đôi gắn bó, hòa hợp. Phím đàn loan phượng – biểu tượng của lứa đôi gắn bó. Tất cả các nhạc cụ để có đôi có lứa, chỉ có mình mình độc thân, lẻ bóng. Thậm chí nỗi độc thân đã khiến nàng lo lắng, sợ hãi chơi đàn dây sẽ bị đứt, phím đàn bị chùng, đó là những bộc lộ rủi ro mắn của lứa đôi. Nàng tìm tới những nhạc cụ nhưng lại ko chạy trốn được nỗi độc thân. Chinh phụ quyết tâm tìm quên bằng cách tìm tới những thú vui những càng tìm quên lại càng đối diện với thảm kịch của mình, càng thống khổ hơn bao giờ hết.
Nàng tìm tới tự nhiên, nhưng tự nhiên lại cho thấy khoảng cách vời vợi giữa nàng và chồng. Non Yên – nơi mặt trận ngoài biên cửa ải xa xôi, khoảng cách xa vời khôn thấu. Nàng tìm cách để vượt qua khoảng cách, gửi lại tất cả những nhớ nhung cho chồng bằng ngọn gió đông, nhưng đây chỉ là giải pháp tưởng tượng, ko thể thực hiện. Nàng lại phải đương đầu với thực tại, thấm thía với thảm kịch của mình: cảnh xung quanh hiện hữu trước mắt, sương khuya lạnh lẽo, tiếng trùng rinh rích trong đêm. Cảnh tượng thê lương, u ám, đang bủa vây lấy người chinh phụ, nàng sống trong đớn đau, thương nhớ. Đoạn trích đã cho thấy nghệ thuật mô tả tâm lí nhân vật tài tình. Tâm lí người chinh phụ được mô tả ở nhiều cung bậc không giống nhau thông qua hành động và ngoại cảnh. Thể thơ song thất lục bát cùng hệ thống từ láy giàu trị giá gợi hình, gợi cảm đã diễn tả toàn cầu nội tâm phong phú của nhân vật.
Qua trích đoạn, Đặng Trần Côn đã diển tả thành công những cung bậc, sắc thái không giống nhau của người chinh phụ, nỗi độc thân, buồn thương. Qua đó diễn tả khát khao hạnh phúc lứa đôi, đây là nét mới trong chủ nghĩa nhân đạo của ông. Đồng thời cũng là lời tố cáo mạnh mẽ, sắt đá chiến tranh phong kiến phi nghĩa đã chia li hạnh phúc lứa đôi.
Bài văn phân tích đoạn trích “Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ” số 5
Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ là một đoạn trích tiêu biểu trong tác phẩm Chinh phụ ngâm của Đặng Trần Côn. Đoạn trích ko chỉ trình bày được tâm trạng của người phụ nữ có chồng đi lính nhưng còn có nhiều nét rực rỡ về nghệ thuật. Với ngòi bút thâm thúy và khôn khéo tác giả đã phản ánh một hiện thực xã hội về chiến tranh, nó ko chỉ tác động tới người trực tiếp tham gia tranh đấu nhưng nó còn tác động tới người thân của họ nhưng cụ thể là ngượi vợ.
Trước hết đoạn trích trình bày nỗi độc thân tủi phận, nỗi thương nhớ buồn thương mong muốn gửi tới chàng tấm lòng vàng của người phụ nữ. Những hành động, cử chi, trạng thái tâm trạng được tăng tiến dần trình bày nỗi độc thân buồn tủi chuyển dần thành nỗi bi người nào, rầu rĩ, vô vọng:
“Dạo hiên vắng thầm gieo từng bước,
Ngồi rèm thưa rủ thác đòi phen.
Ngoài rèm thước chẳng méc tin,
Trong rèm dường đã có đèn biết chăng?
Đèn có biết, dường bằng chẳng biết,
Lòng thiếp riêng bi thiết nhưng thôi.
Buồn rầu nói chẳng nên lời,
Hoa đèn kia với bóng người khá thương!”
Hành động dạo hiên vắng cho thấy người phụ nữ đang độc thân, quanh quẩn với thềm với chiếc rèm và cây đèn hoa nọ. Nàng ko thể làm gì và cũng ko thiết làm gì. Nàng dạo từng bước một, như gieo mình buông thả mặc cho bước chân đi tới đâu, cũng ko mảy may tới độ dài rộng của chiếc bậc để khỏi bị ngã. Hành động này trình bày tâm trạng thơ thẩn thờ thẫn của nàng lúc thiếu vắng chàng. Hết dạo thì lại ngồi, trong lòng nỗi băn khoăn, nhớ nhung cứ dằng dặc. Nàng ngồi trong chiếc rèm rồi chờ con thước báo tin chồng nhưng chỉ vô vọng. Nàng tự hỏi đèn thường xuyên thức cùng nàng ngóng chờ tin chồng thì liệu đèn có biết được nỗi lòng của nàng. Đèn chỉ là vật vô tri vô giác làm sao có thể hiểu thấu được lòng nàng. Tâm trạng nàng thay đổi từ thờ thẫn tới trông mong, bi thiết và rầu rĩ vô vọng.
Nàng hy vọng trông mong rồi thức cả năm canh dài, mỗi khắc trôi qua dài như một năm, mối sầu được thế càng giăng kín trong lòng người thiếu phụ. Nàng ngắm nhìn cảnh vật nhưng tự thương lấy bản thân mình. Buồn là thế nàng gượng gập cả đốt hương, vì càng đốt thì nàng hồn nàng càng như mê mệt, nàng gượng gập cả soi gương vì sợ nhìn thấy chính mình lại nước mắt thương thân. Muốn đánh đàn để vơi đi nỗi nhớ, để bộc bạch lòng mình với trời đất nhưng lại kinh ngại dây tơ hông, loan phượng đứt chùng:
“Hương gượng gập đốt, hồn đà mê mải,
Gương gượng gập soi, lệ lại chứa chan.
Sắt cầm gượng gập gảy ngón đàn,
Dây uyên kinh đứt, phím loan ngại chùng”
Trước muon vàn nỗi nhớ người chinh phụ muốn gửi tới chồng mình tấm lòng thủy chung son sắt, gửi cả những nỗi nhớ niềm thương sự lo lắng tới chàng:
“Lòng này gửi gió đông có tiện,
Nghìn vàng xin gửi tới non Yên
.Non Yên dù chẳng tới miền,
Nhớ chàng thăm thẳm đường lên bằng trời.”
Nàng nhờ gió đông gửi tới chàng cho tiện nhưng liệu chàng có thể thu được chăng. Trời cao với chẳng người nào khôn thấu, lòng nàng rầu rĩ liệu người nào hiểu được chăng. Không chỉ người buồn nhưng cảnh vật cũng buồn, những hình ảnh tự nhiên được nhìn qua con mắt của người thiếu phụ rầu rĩ vì thương nhớ cũng mang một màu tâm trạng thương nhớ:
“Gà eo óc gáy sương năm trống,
Hoè phơ phất rủ bóng bốn bên.
Khắc giờ đằng đẵng như niên,
Mối sầu dằng dặc tựa miền bể xa.”
Âm thanh của tiếng gà gáy trở thành “eo óc” u ám, Cây hòe tươi đẹp ngày nào nay ủ rủ bốn bên, dưới bầu trời sương dăng dặc như giọt nước mắt thầm lặng của người chinh phụ, hòe hiện lên như khuôn mặt buồn bi thiết. Ở đây tác giả đã sử dụng văn pháp tả cảnh ngụ tình, nói tự nhiên để trình bày tâm trạng của người chinh phụ.
Như vậy, thi sĩ đã vẽ lên một bức tranh người và cảnh đẹp nhưng buồn. Bức tranh đó có hình ảnh của những bông hòe ủ rủ bốn bên, mềm mại những yếu ớt, có những hạt mưa phùn rơi trên thềm vắng. Người con gái như đang chuyển động từ dạo bước rồi ngồi rồi lại ngóng chờ trông xa. Người thiếu phụ đó vẫn còn trẻ nhưng lại đang đương đầu với nguy cơ trở thành một người phụ nữ góa chồng. Nàng độc thân một phần thì thương nhớ lo lắng tới hơn mười phần.
Bài văn phân tích đoạn trích “Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ” số 6
Trong xã hội phong kiến ngày xưa có rất nhiều các tác phẩm nói về nỗi khổ tâm của người phụ nữ có chồng phải rời xa gia đình đi mặt trận. Thậm chí có những lúc đó là những trận đấu tranh phi nghĩa. Nỗi khổ của họ là những nỗi đớn đau, dằn vặt nhưng ko thể nói ra được thành lời, chỉ có thể giữ tâm trạng độc thân đó trong lòng. Và trong các tác phẩm văn học của thế kỉ XVIII nói riêng, phong kiến nói chung, chúng ta ko thể ko nhắc tới tác phẩm “ Chinh phụ ngâm khúc” của tác giả Đặng Trần Côn cùng nghệ thuật diễn Nôm xuất sắc của Đoàn Thị Điểm.
“Dạo hiên vắng thầm gieo từng bước
Ngồi rèm thưa rủ thác đòi phen
Ngoài rèm thước chẳng báo tin
Trong rèm dường đã có đèn biết chăng?”
Mở đầu là bốn câu thơ song thất lục bát làm cho người đọc phải suy ngẫm, như thoang thoảng đâu đây nét buồn mang mác, như nỗi lòng lo ấu, sầu muộn của người phụ nữ ngày ngày trông ngóng tin chồng nơi mặt trận. Mới ngày nào vợ chồng còn sánh bước bên nhau, mến thương sâu đậm nhưng nay trong căn phòng, ngoài hiên nhà chỉ còn bóng vía lẻ loi của người vợ bên trong bức rèm nhìn ra xa xăm. Nàng ngày ngày trông ngóng tin người chồng nơi xa, trông mong tiếng kêu của những con chim thước từ nơi chiến trường bay về, mang người chồng của nàng binh an nơi mặt trận. Đấy vậy nhưng nàng trông mãi nhưng ko thấy tin lành từ phương xa. Đêm đêm, nàng vẫn một mình bên ngọn đèn, thế nhưng, đèn dẫu sao vẫn còn ngọn lửa tỏa ánh sang ấm áp, còn nàng, lòng của nàng lại lạnh lẽo, mòn mỏi chờ ý trung nhân. Liệu ánh đèn ấm áp kia có hiểu:
“Khắc giờ đằng đẵng như niên
Mối sầu dằng dặc tựa miền biển xa
Tiếp theo đó là hai câu thơ lục bát, đều là những câu thơ mang ý nghĩa so sánh. Trong trái tim của người chinh phụ thì giờ đây, mối phút mỗi giây đối với nàng thật dài, như là cả một thế kỉ. Cũng giống như thi sĩ Xuân Quỳnh đã từng viết:
“Những ngày ko gặp nhau
Biển bạc đầu thương nhớ”
Tình yêu của nàng, nỗi nhớ nhung của nàng xa thăm thẳm, tựa như đại dương mênh mông ko nhìn thấy bờ bến. Và cùng với nó, thời kì chờ đời càng dài, lòng nàng lại càng “ tựa miền biển xa”.
“Hương gượng gập đốt hồn đà mê mải
Gương gượng gập soi lệ lại châu chan
Sắt cầm gượng gập gảy ngón đàn
Dây uyên kinh đứt phím loan ngại ngùng”
Chỉ bốn câu thơ nhưng lại có tới ba dòng “ gượng gập”. Nàng gượng gập soi gương, gượng gập đốt hương trong căn phòng rồi lại gắng gượng gập gảy từng phím đàn. Thế nhưng nàng lại trông thấy, dù nàng có quyết tâm làm cho mình đẹp, quyết tâm đốt hương thơm cho căn phòng hay gảy nên khúc nhạc thân thuộc của nàng thì cũng ko còn người nào ở kế bên để lắng tai nỗi lòng của nàng, thưởng thức vẻ ngoài xinh đẹp của nàng cùng tiếng đàn trầm bổng nữa rồi. Than ôi! Đó có nhẽ là những điều thống khổ và vô vọng nhất của người phụ nữ. Để rồi từng phím đàn ko còn được mượt nhưng, đượm đà như ngày xưa nữa. chỉ còn lại những” phím loan ngại ngùng” như tình yêu của đôi uyên ương đã bị xa cách nghìn khơi.
“Lòng này gửi gió đông có tiện
Nghìn vàng xin gửi tới non Yên
Non Yên dù chẳng tới miền
Nhớ chàng thăm thẳm đường lên bằng trời”
Nếu như ở đoạn đầu , nàng chờ tin lành từ những chú chim tước từ phương xa báo tin, thì nay nàng đành phải gửi tình cảm của mình cho ngọn gió Đông kia. Liệu rằng, cơn gió đó có thể đi tới bên chàng, nói cho chàng biết những điều tâm tình, nỗi niềm thương yêu của nàng hay ko. Nỗi lòng của nàng giờ đây đã cao tựa như đường lên bầu trời mất rồi, liệu bao giờ chàng mới có thể trờ về bên nàng được đây?
“Trời thăm thẳm xa vời khôn thấu
Nỗi nhớ chàng đau đáu nào xong
Cảnh buồn người tha thiết lòng
Cành cây sương đượm tiếng trùng mưa phun”
Bốn câu thơ cuối, nhịp thơ đã chậm đi rất nhiều, như thấm vào lòng người đọc, như tiếng vọng bi đát, đượm vào từng nhánh cây, ngọn cỏ. Như câu thơ: “ Người buồn cảnh cớ vui đâu bao giờ”. Giờ đây, người chinh phụ đã ko còn thú vui nào nữa, dường như mọi vật xung quanh cũng tác động bởi tâm tư và tình cảm của nàng vậy, như nỗi nhớ “ đau đáu” của nàng dành cho người chồng bị cuốn vào trận đấu tranh phi nghĩa.
Tóm lại, bài thơ “ Chinh phụ ngâm khúc” đã nói lên tình cảm da diết của người vợ dành cho người chồng, ca tụng tình yêu thủy chung của hai người. Nhưng cũng đồng thời lên án chiến tranh phi nghĩa đã làm bao gia đình phải tan tành, làm vợ phải xa chồng, con phải xa cha, cha mẹ xa con, …Mặt khác, tác phẩm cũng đã phản ánh lên ý thức về cuộc sống, niềm khát khao bảo vệ hạnh phúc gia đình. Đó cũng là các lí do nhưng “chinh phụ ngâm khúc” đã tạo dấu ấn rất riêng lẻ trong nên văn học của thế kỉ 18 nhưng vẫn còn có trị giá to lớn cho tới tần hiện giờ.
Bài văn phân tích đoạn trích “Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ” số 7
Trên thực tiễn, ngoại trừ giới nghiên cứu chuyên sâu, độc giả thường ko mấy người nào chú ý tới nguyên tác Chinh phụ ngâm bằng chữ Hán của Đặng Trần Côn – quê làng Nhân Mục, huyện Thanh Trì (nay thuộc phường Nhân Chính, quận Thanh Xuân, Hà Nội) nhưng chỉ biết tới bản diễn Nôm của nữ sĩ Đoàn Thị Điểm (1705-1748), người làng Giai Phạm, huyện Văn Giang, xứ Kinh Bắc (nay thuộc tỉnh Hưng Yên).
Tương đồng với Cung oán ngâm khúc của Nguyễn Gia Thiều trên phương diện khẳng định những trị giá nhân văn và phản ánh số phận người phụ nữ cũng như khả năng vận dụng thuần thục thể loại ngâm khúc và thể thơ song thất lục bát, song bản diễn Nôm Chinh phụ ngâm lại có phần giản lược những suy tưởng triết lý cừ khôi và hướng nhiều hơn tới cuộc sống đời thường. Tâm tình người chinh phụ tiêu biểu cho nỗi nhớ mong chồng, khát khao cuộc sống gia đình bình dị và ước mong về một ngày đoàn viên vợ chồng. Đặt trong tương quan chung, ước mơ của người chinh phụ cũng hiền hoà, dung dị, thân thiện hơn so với người cung nữ. Đoạn trích Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ cho thấy rõ tâm trạng độc thân của người vợ nhớ chồng ra trận và nghệ thuật mô tả tâm trạng bậc thầy của hai tác giả Đặng – Đoàn, trong đó phải kể tới nghệ thuật diễn Nôm đặc trưng xuất sắc của nữ sĩ Đoàn Thị Điểm.
Tâm trạng nổi trội trong đoạn trích gồm 36 câu thơ trong tổng số 408 câu của toàn tác phẩm là sự trình bày nỗi cô quạnh, trống vắng của người chinh phụ. Trước hết đó là sự ý thức về con người tư nhân chiếu ứng trong các quan hệ với cảnh vật và con người, đặt trong tương quan với thời kì và ko gian. Nhân vật chủ thể trữ tình – người chinh phụ xuất hiện như có như ko, vừa tỉnh thức trong từng bước đi, từng động tác buông thả tấm rèm nhưng liền đó lại quên tất thảy, thờ ơ với tất thảy:
Dạo hiên vắng thầm gieo từng bước,
Ngồi rèm thưa rủ thác đòi phen.
Trong khổ thơ mở đầu (từ câu 1–16) có hai hình ảnh quan trọng được tô đậm, nhấn mạnh trở đi trở lại là tấm rèm và đèn điện. Người chinh phụ “ngồi rèm thưa” nhưng trông ra ngoài ngóng đợi tin chồng nhưng chẳng thấy đâu. Cuộc sống nơi “trong rèm” chính là sự bó buộc, trói buộc trong một ko gian chật hẹp, tù hãm. Câu thơ chuyển tiếp Trong rèm dường đã có đèn biết chăng càng tôn thêm vẻ vắng lặng, cô quạnh, một mình chinh phụ đối diện với bóng mình, đối diện với người bạn vô tri vô giác Đèn có biết dường bằng chẳng biết và đi tới kết cuộc Hoa đèn kia với bóng người khá thương… Rõ ràng cuộc đời người chinh phụ hầu như đã mất hết sức sống, con người đã bị “vật hoá” tựa như tàn đèn cháy đỏ kết lại đầu sợi bấc, con người hiện giờ chỉ còn là “bóng người” trống vắng, vừa đối xứng vừa đồng dạng và là hiện thân của chính kiếp hoa đèn tàn lụi. Ngay tới cảnh vật và sự sống bên ngoài cũng nhuốm vẻ tang thương, vô cảm, chập chờn biến động, ko dễ nắm bắt với những “gà eo óc gáy sương”, “hoè phơ phất rủ bóng”… Tuy nhiên, dòng thời kì tâm lý cũng chuyển hoá thành sự đợi chờ mòn mỏi, thời kì đầy ắp tâm trạng cô quạnh nhưng ko có sự sống, ko sự kiện, ko thấy đâu bóng vía hoạt động của con người:
Khắc chờ đằng đẵng như niên,
Mối sầu dằng dặc tựa miền biển xa.
Trong sự hy vọng, người chinh phụ thấy một khoảng thời kì ngắn nhưng dài như cả năm trường, mối sầu trào dâng như biển lớn mênh mang. Những trạng từ “đằng đẵng”, “dằng dặc” tạo nên âm điệu buồn thương, ngân xa như tiếng thở dài của người thiếu phụ đăm đắm chờ chồng. Rút cuộc, hình bóng người chinh phụ có xuất hiện trở lại thì trước sau vẫn là nỗi chán ngán, buông xuôi, vui gượng gập “Hương gượng gập đốt”, “Gương gượng gập soi”, “Sắt cầm gượng gập gảy” nhưng ko sao che đậy nổi một hiện thực bất như ý “hồn đà mê mải”, “lệ lại châu chan” và “Dây uyên kinh đứt, phím loan ngại chùng”…
Ở đoạn thơ tiếp theo (câu 17 – 28) là sự phản ánh nỗi lòng chinh phụ lúc nhớ về người chồng. Có điều, nếu hình ảnh người chồng hiện diện như một ý niệm xa mờ thì bản thân nỗi nhớ mong cũng chỉ như một ảo giác. Sự gặp mặt là điều ko thể bởi tin tức mù mịt, bởi khoảng cách về ko gian, về địa danh có tính phiếm chỉ, biểu tượng của miền “non Yên”, “đường lên bằng trời”, “xa vời khôn thấu”… Các từ “thăm thẳm”, “đau đáu”, “thiết tha” gợi nhớ gợi thương, day đi dứt lại trong tâm can người chinh phụ. Sắc thái nỗi nhớ tăng tiến, rộng mở từ những suy tưởng dõi theo người chồng nơi phương xa tới sự dồn nén xúc cảm thành nỗi xót xa, đắng cay nối dài vô tận:
– Nhớ chàng thăm thẳm đường lên bằng trời–
Nỗi nhớ chàng đau đáu nào xong
Giống như tâm tình Thúy Kiều trong Truyện Kiều: “Cảnh nào cảnh chẳng đeo sầu – Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ?”, người chinh phụ có lúc thấy cảnh vật vô hồn, thê lương nhưng có lúc lại cảm nhận cả khoảng ko gian và cảnh vật như đang hối thúc, hối thúc, thay đổi, ko tìm thấy đâu sự hô ứng, đồng cảm giữa tình người với tự nhiên:
Cảnh buồn người thiết tha lòng,
Cành cây sương đượm tiếng trùng mưa phun.
Sương như búa, bổ mòn gốc liễu,
Tuyết dường cưa, xẻ héo cành ngô.
Hình ảnh so sánh “sương như búa”, “tuyết dường cưa” là sự cực tả những xao động của toàn cầu bên ngoài thông qua cách tưởng tượng của chinh phụ, lúc nàng bỗng nhiên ko còn chịu đựng nổi ngay cả vẻ bình dị đời thường và bột phát thành những ám ảnh dị thường. Đó là những tâm trạng khác lạ nhau cùng tồn tại trong một con người, sự phân thân trong cách cảm nhận về tự nhiên, cuộc sống. Trong thực chất, chính tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ đã tạo nên những xung đột tình cảm khác lạ nhau và phổ vào toàn cầu tự nhiên tất cả những trái ngang, những thất vọng và cả niềm kỳ vọng mỏng manh, những giây lát yên tĩnh nhất thời và những cơn bão lòng dường như ko thể nguôi khuây.
Bước vào đoạn cuối (câu 29 – 36), người chinh phụ vươn tới ko gian thoáng rộng hơn với những hàng hiên, ngọn gió, bóng hoa, ánh trăng nhưng đó cũng chỉ là tự nhiên lạnh lùng, thiếu hẳn niềm tin và hơi thở ấm áp của sự sống. Cảnh vật như tách khỏi con người và ko thấy đâu hoạt động của con người. Tất cả chỉ thuần tuý là cảnh vật và vì thế càng tôn thêm vẻ lạnh lùng, đối lập với tâm tư con người và hình ảnh nhân vật chinh phụ đang khuất lấp, ẩn chìm đâu đó:
Hoa dãi nguyệt, nguyệt in một tấm,
Nguyệt lồng hoa, hoa thắm từng bông.
Nguyệt hoa, hoa nguyệt trùng trùng,
Trước hoa dưới nguyệt trong lòng xiết đâu!
Tới hai câu thơ cuối mở màn hé mở tâm trạng so sánh. Người chinh phụ nhìn cảnh hoa nguyệt nhưng trạnh lòng bâng khuâng xót xa cho thân phận mình, tủi phận mình lẻ loi trước cảnh nguyệt hoa. Từ đây có thể nói tới những dự cảm về ý thức tư nhân của người chinh phụ và xa gần liên hệ tới quyền sống, quyền hưởng thú vui, hạnh phúc lứa đôi giữa chốn nhân gian.
Trên phương diện nghệ thuật, thể thơ song thất lục bát với sự liên kết hai câu thơ bảy chữ kiểu Đường thi súc tích, trang nhã, đăng đối và câu thơ lục bát truyền thống giàu âm điệu, gợi cảnh gợi tình đã tạo nên nhịp thơ buồn thương man mác, nối dài ko dứt. Quan sát kỹ có thể thấy từng bốn câu thơ đi liền nhau tạo thành một tiết đoạn, trong đó hai câu thất ngôn nhập vai trò khơi dẫn ý tứ, hai câu lục bát tiếp theo hướng tới luận bình, triển khai, mở rộng. Cứ như thế, các ý thơ, khổ thơ tiếp tục luân chuyển, tiếp nối nhau như những ngọn sóng xúc cảm đang trào dâng. Ngay trong từng câu thơ cũng xuất hiện những tiểu đối tạo nên tính chất hô ứng, đăng đối, tạo ấn tượng và sự nhấn mạnh:
– Dây uyên kinh đứt/ phím loan ngại chùng
– Cành cây sương đượm/ tiếng trùng mưa phun
– Sâu tường kêu vắng/ chuông chùa nện khơi
Thêm nữa, tác phẩm diễn Nôm kế bên việc giữ lại và Việt hoá được cả hệ thống điển tích và từ Hán Việt (non Yên, sắt cầm, dây uyên, phím loan, gió đông…) thì nhiều ý tứ trong nguyên tác đã được dịch chuyển, tăng cấp thành lời thơ thật sự giàu chất thơ. Chẳng hạn, với câu Sầu tự hải – Khắc như niên (nguyên ý nghĩa chỉ là Sầu tựa biển – Khắc như năm) đã được dịch chuyển thành câu thơ mang sắc thái nội tâm hoá, giàu xúc cảm, khơi gợi âm điệu cảm thương:
Khắc chờ đằng đẵng như niên,
Mối sầu dằng dặc tựa miền biển xa.
Đoạn trích nói về tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ cũng như toàn thể tác phẩm Chinh phụ ngâm là tiếng kêu thương của người phụ nữ chờ chồng, thương nhớ người chồng chinh chiến phương xa. Tình cảnh lẻ loi đó được chiếu ứng trong sự cảm nhận về thời kì đợi chờ đằng đẵng, ko gian trống vắng vây bủa bốn bề và cuộc sống hoá thành vô vị, mất hết sinh khí. Trên tất cả là tâm trạng độc thân và sự ý thức về thảm trạng mất đi niềm tin, đánh mất thú vui sống và mối liên hệ gắn bó với cuộc đời rộng lớn.
Trạng thái tình cảm đó một mặt có ý nghĩa tố cáo những trận đấu tranh phi nghĩa đã đẩy bao nhiêu người trai ra trận và hệ quả tiếp theo là bao nhiêu số phận chinh phụ héo hon tựa cửa chờ chồng, mặt khác xác nhận nhu cầu nói lên tiếng nói tình cảm và sự ý thức về quyền sống, quyền hưởng hạnh phúc lứa đôi của người phụ nữ ngay giữa cuộc đời trần thế này. Không có gì khác hơn, đó chính là khả năng mở rộng diện đề tài, khai thác thâm thúy hơn toàn cầu tâm hồn con người, xác định nguồn xúc cảm tươi mới và khẳng định những trị giá nhân văn cao cả nhưng khúc ngâm đã đem lại, ghi lại bước trưởng thành vượt trội của thời kỳ văn học thế kỷ XVIII trong tiến trình tăng trưởng chung của nền văn học dân tộc.
Bài văn phân tích đoạn trích “Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ” số 8
Đặng Trần Côn là nhà văn đã nói lên được những xúc cảm và tâm trạng của những người thiếu phụ lúc phải chịu những cảnh độc thân, buồn tủi, những xúc cảm đó đang bao trùm lên toàn thể sáng tác của ông, nổi trội lên trong sáng tác đó là cảnh lẻ loi của người chinh phụ.
Những người phụ nữ độc thân lúc có chồng đi chinh chiến nơi xa, bao nhiêu xúc cảm đang được trình bày và nó thực sự mang những nỗi lòng xúc cảm thâm thúy cho tâm hồn của mỗi người, hình ảnh những người thiếu nữ đứng trước mình và soi bóng vào những chiếu độc thân, thì tâm hồn của chúng ta lại ngập tràn thêm bao nhiêu sự đồng cảm thâm thúy. tâm trạng và hình ảnh của người phụ nữ được hiện lên với ngập tràn những nỗi nhớ mong và khắc khoải lên những xúc cảm của con người, mỗi chúng ta đều có thể thấy trong đoạn thơ đầu tác giả hầu như đã tập trung tới tâm trạng và xúc cảm của chính những người thiếu nữ đó:
Dạo hiên vắng thầm gieo từng bước
Ngồi rèm thưa rủ thác đòi phen.
Ngoài rèm thước chẳng méc tin,
Trong rèm dường đã có đèn biết chăng?
Đèn có biết dường bằng chẳng biết?
Lòng thiếp riêng bi thiết nhưng thôi.
Buồn rầu nói chẳng nên lời,
Hoa đèn kia với bóng người khá thương!.
Trước hiên vắng lòng người đang khắc khoải từng bước đi, nó độc thân và trong quang cảnh đó con người, đang rất độc thân, và những nỗi nhớ mong đó đang dần làm cho tâm trạng của người con gái đó dạt dào và đậm tình cảm, bước trong hiên thềm chỉ còn hình bóng của người thiếu phụ, những xúc cảm đó đã đủ để diễn tả những dòng xúc cảm của con người. Trước rèm thưa đang rủ những đòi phen, đó là ngập tràn những xúc cảm, và cả những xúc cảm thâm thúy về chính con người, một lần nữa tác giả lại đang nhấn mạnh đi nguồn cảm hứng xuất hiện trong bài thơ, đó là những quang cảnh của tự nhiên xa xôi và nó mặn nồng trong biết bao xúc cảm của con người, trước những quang cảnh đó, độc thân lẻ loi, trong quang cảnh đó người con gái luôn phải chịu những cảm giác đớn đau và lẻ loi nhất, đó là những tình cảm trình bày mạnh mẽ và da diết về tình mến thương của con người, xoành xoạch phải chịu cảnh khổ đau lẻ loi trong những chiếu bóng ko xúc cảm, đó là những xúc cảm ngập tràn, và lan tỏa rộng tới tâm hồn của người đọc.
Tình người đang bị chi phối bởi những chiếu rủ độc thân, lẻ loi khuất núi con người, những những cảm giác đó, con người dường như chỉ biết làm bạn với hình bóng của mình, trong hình ảnh của người chinh phụ, những chiếc bóng và chiếc đèn vẫn nhẫn tâm tình và khắc khoải những nỗi đợi mong độc thân của những người con gái. Biết bao nhiêu xúc cảm đang đan xen và trào dâng trong tâm hồn của con người, những tình cảm đó mạnh mẽ và mãnh liệt nhất trong tâm hồn, và nỗi nhớ mong của người chinh phụ.
Hình bóng của những người chinh phụ hiện lên trong một khoảng ko gian mênh mông, và nó ngập tràn những xúc cảm và những nỗi thương nhớ đối với người chồng của mình, tình cảm đó là sự xúc động thâm thúy và mạnh mẽ nhất, nó là nguồn xúc cảm để nói lên tâm hồn đang mênh mông dạt dào xúc cảm của con người.
Những xúc cảm đang dần biểu lộ lên những xúc cảm mạnh mẽ và day dứt nhất trong tâm hồn của mỗi con người, những điều đó đã tạo nên được nhiều xúc cảm trong tâm hồn của tác giả, xoành xoạch phải biết làm nên những điều có ý nghĩa lúc tác giả đã vẽ ra những tâm trạng và khắc khoải những dòng tâm trạng đó, nhiều xúc cảm và hình thức đó được tạo nên nhiều xúc cảm của riêng chính con người của tác giả về cuộc đời và điều đó làm nên những trị giá trong việc khắc sâu thêm dòng tâm trạng tiêu biểu và mênh mông trong tâm hồn của con người.
Những tiếng gà eo óc đang gay trong những năm sương và đang trống vắng trong vòng trống tâm hồn của chính tác giả về những năm tháng xa cách tình cảm lẻ loi, và ko có sự gắn bó, nó tạo dựng nên những xúc cảm xa vắng và đang làm tăng thêm lên những nhịp cảm to lớn và đang ản chứa bao dòng tâm trạng lớn lao và mênh mang về con người, tâm trạng đó đã khắc khoải, cảm giác độc thân, lẻ loi, và bóng vía của họ chỉ đơn chiếc như những tấm tà chiều, cô quạnh trong ngày dài lê thê, những cung cách trong đó đã mang đậm những trị giá lớn lao và tạo dựng nên nhiều xúc cảm to lớn lúc chúng ta nhìn thấy hình ảnh xa xôi và đơn bóng một mình:
Gà eo óc gáy sương năm trống,
Hòe phơ phất rũ bóng bốn bên
Khắc giờ đằng đẵng như niên,
Mối sầu dằng dặc tựa miền biển xa.
Những tiếng gà gáy năm trống nhưng người chinh phụ vẫn đơn bóng trong phòng của mình, với những hình bóng bốn bên phơ rũ ko còn sức sống, những thời kì dài khắc khảo như niên, năm tháng đã trôi qua nhưng tình cảm đó đã mang nặng những tình cảm và nỗi thương nhớ với người chồng, người yêu của mình, thời kì xa vắng nhưng nỗi buồn đó thì mênh mang và dằng dặc tựa như miền biển xa, nó xa xôi và cách trở lòng người, làm cho tâm hồn của những người chinh phụ héo mòn đi những sức sống và tình yêu của chính mình, lúc cứ phải hy vọng và khắc khoải những nỗi nhớ mong. Những tiếng gà đang gáy và mong mỏi tới trời sáng để cho những nỗi nhớ mong đó bị giảm nhẹ đi, nhưng tình cảm của con người dường như vẫn ko thể thoát khỏi trong cái ko gian đó, tình cảm mặn nồng và nó đã có tác động lớn lao đối với con người trong cả bầu ko gian rộng của tự nhiên của những cảnh vật.
Trong những cảnh giới đó, con người dường như đang phải trải qua những thời kì độc thân và hiu quạnh nhất của lòng người, những gượng gập giụ trong những cung đàn và cầm gảy những nỗi lòng, nhưng rồi những phím đàn đó cũng đã trình bày được rất cụ thể những tình cảm và sự mặn nồng trong tình yêu mặc dù, vẫn luôn phải đợi mong và thương nhớ:
Hương gượng gập đốt hồn đà mê mải,
Gương gượng gập soi lệ lại châu chan.
Sắt cầm gượng gập gảy ngón đàn,
Dày uyên kinh đứt, phím loan ngại chùng.
Tâm hồn của những người chinh phụ đang mê sắc trong những nỗi nhớ,và đang soi mình trong chiếc gương, để rồi những giọt lệ rơi ra, cầm đàn nhưng gẩy nhưng tâm trạng đang trịu nặng, những dòng xúc cảm đó đang dần khắc sâu và tác động mạnh mẽ nhất đối với mỗi con người lúc đọc những dòng thương nhớ của chính tác giả, về xúc cảm và tâm trạng của những người thiếu phụ. Trong bao nhiêu cung bậc tình cảm đó, nỗi lòng thầm kín chỉ muốn dành tặng cho những người luôn mong mỏi và tới ngày được gặp lại những vị tiên non, gửi theo gió biết bao nhiêu lời thương:
Lòng này gửi gió đông có tiện?
Nghìn vàng xin gửi tới non Yên.
Non Yên dù chẳng tới miền,
Nhớ chàng thăm thẳm đường lên bằng trời.
Những hình bóng và dáng vẻ thăm thẳm của ko gian rộng lớn, nhưng chính tác giả cũng đang khắc khoải những nỗi nhớ mong tới ý trung nhân của mình, điều đó đem lại một cảm nhận mới mẻ, và nó khắc sâu trong tâm hồn một nỗi nhớ, một nỗi nhớ da diết khôn nguôi ko thể nào thay đổi được.
Cho dù ko gian xa xôi cách trở nhưng lòng tin và sự mến thương đó vẫn luôn dành tặng cho trái tim của mỗi người chinh phụ. Những hình ảnh đơn bóng và mang trong mình bao nhiêu xúc cảm, dùng tình mến thương của mình đối với chính những người thân yêu là những điều tuyệt vời nhất, cuối bài thơ là dòng tâm trạng của tác giả, lúc dùng vật để nói lên tâm trạng của những người chinh phụ, xúc cảm thật khó diễn tả:
Vài tiếng dế nguyệt soi trước ốc,
Một hàng tiêu gió thốc ngoài hiên.
Lá màn lay ngọn gió xuyên,
Bóng hoa theo bóng nguyệt lên trước rèm.
Hoa dãi nguyệt, nguyệt in một tấm,
Nguyệt lồng hoa, hoa thắm từng bông
Nguyệt hoa, hoa nguyệt trùng trùng,
Trước hoa dưới nguyệt trong lòng xiết đau!
Những hình bóng độc thân, và mang những dòng xúc cảm tran chứa những nỗi chứa tran và mang trong lòng người những xúc cảm của con người, những cảnh vật như chiếc bóng độc thân, và in dấu trong những nỗi đau xé lòng về tâm trạng của những người chinh phụ độc thân, lẻ loi. Hình ảnh người thiếu phụ đang đơn chiếc trong hình bóng độc thân và lẻ loi đơn bóng của mỗi ngày, đó là điều buồn phiền và tủi hờn nhất.
Bài văn phân tích đoạn trích “Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ” số 9
Cảm hứng nhân đạo là mạch nguồn xuyên suốt chiều dài của văn học dân tộc. Đặc thù là trong thời kỳ nửa cuối thế kỉ 18- đầu thế kỉ 19, nước ta có nhiều biến động dữ dội về mặt lịch sử, nhiều cuộc khởi nghĩa nông dân nổ ra đòi lật đổ triều đình phong kiến, quyền sống, quyền hạnh phúc của con người bị dọa nạt nặng nề. Cũng trong thời kỳ này, lần trước tiên, hình ảnh người phụ nữ được nhắc đến tới một cách phổ thông trong tác phẩm của nhiều tác giả. Nổi trội trong số đó có “Chinh phụ ngâm” của Đặng Trần Côn và Đoàn Thị Điểm.Người chinh phụ sau buổi tiễn đưa chồng ra trận trở về, tưởng tượng cảnh chiến trường nhưng xót xa, lo lắng cho chồng, ái ngại cho tình cảnh của chính mình. Tâm tư đó đã được trình bày rất thâm thúy qua đoạn trích:
“Dạo hiên vắng thầm gieo từng bước
Ngồi rèm thưa rủ thác đòi phen.”
Hai câu mở đầu đoạn trích tái tạo hình ảnh của người chinh phụ một mình ở nhà, hết đi ra ngoài hiên lại vào trong phòng, cuốn rèm lên rồi lại rủ rèm xuống. Những động tác, cử chỉ lặp đi được lặp đi lặp lại nhiều lần như ko mục tiêu, diễn ra theo sự chi phối của sự xáo động trong tâm hồn. Thời gian dường như trôi đi một cách nhàm chán, nặng nề, tẻ nhạt, ẩn giấu trong trạng thái tâm lí khắc khoải, canh cánh, ko biết san sớt cùng người nào. Bước chân của người chinh phụ dường như chung một nhịp với bước chân của người cung nữ cô độc đáng thương trong “Cung oán ngâm” của Nguyễn Gia Thiều
“Ngán trăm chiều bước lại ngơ ngẩn”.
Bước chân đó lại càng đối lập với bước chân nàng Kiều của Nguyễn Du: “Xăm xăm băng lối vườn khuya một mình”. Bước chân của Kiều ngập tràn hạnh phúc, mến thương, còn bước chân của người chinh phụ trĩu nặng tâm tình, thương nhớ và xót xa. Nhìn bên ngoài, đó là cuộc sống thảnh thơi, thư thả nhưng thực tiễn, người thiếu phụ đang phải sống trong cuộc sống tội nghiệp, đáng thương: chồng đi biền biệt, tuổi xuân phai tàn. Nỗi độc thân, lẻ loi, khắc khoải nào người nào có thấu?Trong tâm tình của người chinh phụ có nhắc tới chim thước, tiếng chim đó trong hoàn cảnh này vẫn im bặt khiến người chinh phụ phải lên tiếng trách móc. Lúc đầu nghĩ rằng may ra có đèn biết tâm tình của mình nhưng rồi nghĩ lại đèn có biết cũng bằng ko
“Ngoài rèm thước chẳng méc tin,
Trong rèm, dường đã có đèn biết chăng?
Đèn có biết dường bằng chẳng biết
Lòng thiếp riêng bi thiết nhưng thôi
Buồn rầu nói chẳng nên lời
Hoa đèn kia với bóng người khá thương”
Đèn có biết vì đã thức cùng nàng trong những đêm thâu vời vợi, chứng kiến nàng trằn trọc. Ngọn đèn đó ta đã gặp trong ca dao, nỗi thương nhớ của người con gái. Đèn chẳng biết vì ngọn đèn vô tri đâu có thể xoa dịu được nàng. “Chẳng” được lặp lại nhiều lần ngoài ý phủ định sự tồn tại của chim thước còn nhấn mạnh nỗi vô vọng, cô sầu của người chinh phụ. Hỏi là để tìm kiếm sự tri kỉ, tìm kiếm mối đồng cảm. Nhưng ngọn đèn lại ko thể thấu tỏ nỗi độc thân của nàng. Ba lần từ “chẳng” xuất hiện là 3 lần nhân vật trữ tình rơi vào sự thất vọng, vô vọng, vô vọng của nỗi đau buồn, cô lẻ. Nhưng càng thất vọng, vô vọng, khát khao được sẻ chia lại càng mạnh mẽ.
Người chinh phụ đành trở về, thấm thía nỗi vô vọng của mình. Bóng người là hình ảnh người thiếu phụ nhưng ngọn đèn hắt in lên. Hình ảnh thơ gợi về sự lụi tàn, héo úa, mòn mỏi suốt canh dài. Những hình ảnh thẩm mĩ giúp truyền tải sự lẻ loi, thao thức trông ngóng. Bóng người còn gợi tới chiếc bóng của Vũ Nương, lúc xa chồng còn có nhỏ Đản là niềm xoa dịu. Còn người chinh phụ thì vò võ đêm dài, ko người xoa dịu, còn cách nào khác ngoài trò chuyện với ngọn đèn, trò chuyện với chính mình. Từ hình ảnh chiếc bóng, ta cũng tưởng tượng ra tâm trạng Thúy Kiều lúc tiễn Thúc Sinh:
“Người về chiếc bóng năm canh
Kẻ đi muôn dặm một mình xa xôi”
Thương cho đèn cũng là thương cho mình, hai nhân vật vừa khác lạ vừa tương đồng. Do vậy, những uẩn ức trong lòng chỉ mình nàng biết, chỉ mình nàng đau. Những chữ “biết”, “bi thiết”, được láy lại đã cực tả cảm giác độc thân. Điều đó cũng khẳng định tài của dịch giả trong sự chuyển hóa và hiện thực hóa tâm trạng nhân trữ tình qua lớp ngôn từ giàu tính biểu cảm. Những thông minh về hình ảnh thơ của Đoàn Thị Điểm, Đặng Trần Côn còn trình bày niềm xót thương vô hạn, bản cáo trạng sắt đá những tội ác nhưng chiến tranh phi nghĩa gây ra.Nỗi sầu muộn triền miên của người chinh phụ xuyên qua cả ko gian, thời kì:
“Gà eo óc gáy sương năm trống
Hòe phơ phất rủ bóng bốn bên”
Những câu thơ hướng về ngoại cảnh còn là những câu thơ diễn tả nội tâm. Đêm nghe tiếng gà eo óc là âm thanh của tâm trạng, được lắng qua tâm tư nhức nhối, bức xót của nhân vật trữ tình suốt năm canh. Ngắm nhìn bóng hòe ko phải là thời kì rảnh rỗi nhưng đó là hình ảnh người chinh phụ đang đếm từng thời khắc trôi đi.
“Khắc giờ đằng đẵng như niên
Mối sầu dằng dặc tựa miền biển xa.”
Người chinh phụ có những cảm tưởng về thời kì thật đặc trưng. So với nguyên tác, Đoàn Thị Điểm đã thông minh thêm những láy từ biểu cảm, một thời khắc đợi chờ dài tựa cả năm, mối sầu triền miên tựa biển khơi được tâm lí hóa. Mối sầu hiện lên trĩu nặng, đằng đẵng, dằng dặc tới khôn nguôi, ôm trùm cả ko gian. Trong trạng thái độc thân sầu muộn, người chinh phụ gắng gượng gập để thoát khỏi sự co đơn:
“Hương gượng gập đốt hồn đà mê mải
Gương gượng gập soi lệ lại châu chan
Sắt cầm gượng gập gảy ngón đàn
Dây uyên kinh đứt phím loan ngại chùng”
Những gắng gượng gập để vượt thoát sự độc thân rốt cuộc cuộc cũng chìm vào thảm kịch. Đốt hương để căn phòng thêm ấm áp, xua tan sự lạnh giá. Gượng gập soi gương để tìm kiếm hình ảnh khác. Tìm tới tiếng đàn để cho lòng khuây khỏa. Thế nhưng, mọi nỗ lực của người chinh phụ dường như ko được như mong muốn. Khi đốt hương thì càng chìm vào nỗi sầu triền miên. Soi gương lại càng thấm sâu hơn tâm trạng độc thân. Gắng đánh đàn nhưng ngón đàn ko thể vang lên, lo sợ dây đứt phím chùng- tín hiệu rủi ro mắn trong tình chồng vợ. Người chinh phụ xuất hiện sau lúc tiễn chồng ta trận đã thấm thía cảm giác hy vọng tới mòn mỏi và nỗi độc thân tới héo úa tâm hồn trong tình cảnh lẻ loi. Sau trạng thái thất vọng tới cao độ, ấm điệu của những câu thơ trở thành nhẹ nhõm, xúc cảm thơ tươi sáng hơn. Tứ thơ, xúc cảm thơ như vùng dậy khỏi căn phòng nhỏ nhỏ đề hòa điệu với thế gian:
“Lòng này gửi gió đông có tiện,
Nghìn vàng xin gửi tới non Yên
Non Yên dù chẳng tới miền,
Nhớ chàng thăm thẳm đường lên bằng trời
Trời thăm thẳm xa vời khôn thấu,
Nỗi nhớ chàng đau đáu nào xong.”
Lòng này hay nghìn vàng để nói về tấm lòng tha thiết, trân quý đáng giá nghìn vàng. Điệp từ “gửi” bộc lộ sự tha thiết, khát vọng mãnh liệt của người chinh phụ những mong được sẻ chia cùng chồng. Niềm thương nỗi nhớ của người chinh phụ gửi tới núi Yên Nhiên xa xôi thuần túy mang tính ước lệ, ko phải nơi người chồng đang chinh chiến nhưng gợi ko gian xa xôi, cách trở, rợn ngợp, hẻo lánh:
“Hồn tử sĩ gió ù ù thổi
Mặt chinh phu trăng dõi dõi soi”
Nơi nhưng người ra mặt trận ko biết ngày trở về, để lại nơi quê nhà bao người phụ nữ đã hóa vọng phu. Cái ko gian xa vời nhưng nỗi nhớ phải đi qua tiếp tục được khắc họa. Đó là sự xa cách vô hạn của nỗi nhớ, sự xa cách tình chồng vợ giữa chinh phu và chinh phụ khiến nỗi nhớ nhung chìm vào vô vọng. Nỗi nhớ lúc thì thăm thẳm, lúc thì dàn trải được so sánh với đường lên bằng trời. Nỗi nhớ vô hạn, mênh mông, ko thể tới đích, ko thể đền đáp, ko dễ gì đo đếm. Tác giả đã cụ thể hóa và hình tượng hóa nỗi nhớ triền miên, vô tận, choán đầy tâm trí, choán ngợp ko gian, vừa da diết, xâu xé, vừa giày vò tâm trí người chinh phụ. Trời đất thì khôn xiết, nỗi nhớ cũng khôn xiết, suy tưởng thì có hạn, người chinh phụ đành trở về để đương đầu với thực tại:
“Cảnh buồn người thiết tha lòng,
Cành cây sương đượm tiếng trùng mưa phun.”
Trở về, hướng ra ngoại cảnh nhưng tình trong cảnh đó, cảnh trong tình này. Bằng văn pháp tả cảnh ngụ tình, tự nhiên cũng thấm đẫm nội tâm con người. Những yếu tố ngoại cảnh soi chiếu vào nhau, cái buồn như dâng lên ở mọi phía, người chinh phụ nhỏ nhỏ càng thêm cô độc, thiểu não.Đoạn trích đã trình bày nhiều cung bậc xúc cảm của người chinh phụ. Trong chuỗi ngày lẻ bóng độc thân, nàng lo cho chồng, thương cho mình, đau xót cho tình cảnh dở dang, tương lai mù mịt tối tăm. Nghệ thuật nổi trội trong bài thơ là văn pháp tả cảnh ngụ tình, điệp từ, sử dụng nhiều từ ngữ giàu trị giá biểu cảm.
Không chỉ có ý nghĩa về trị giá thẩm mĩ, tác phẩm còn trình bày tấm lòng nhân đạo thâm thúy của tác giả lúc lên tiếng tố cáo chiến tranh phi nghĩa đã phá hủy cuộc sống hạnh phúc của con người, đề cao khát vọng về tình yêu chân chính. Cùng với “Cung oán ngâm” của Nguyễn Gia Thiều, “Tự tình” của Hồ Xuân Hương, “Chinh phụ ngâm” của Đặng Trần Côn sẽ là viên ngọc tỏa sáng mãi trong nền văn học dân tộc với đề tài về người phụ nữ.
Bài văn phân tích đoạn trích “Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ” số 10
Khác với thời kỳ đầu của văn học trung đại say sưa trong cảm hứng ca tụng hùng tâm tráng chí của người người hùng, ca tụng những chiến công lớn lao của cả dân tộc, thì tới những thế kỉ 18, 19 trong khi nhà nước phong kiến mở màn rơi vào khủng hoảng trầm trọng với sự diễn ra liên miên của các trận đấu tranh nội bộ, cướp đi sự bình yên của biết bao mái nhà, văn học lên ngôi và tăng trưởng rực rỡ với cảm hứng nhân đạo, thay cho tiếng nói tha thiết về quyền sống của con người. Trong số đó phải kể tới “ Chinh phụ ngâm” của tác giả Đặng Trần Côn, được Đoàn Thị Điểm dịch lại. T
ác phẩm là một trong những tiếng vang lớn của tiếng nói nhân đạo đương thời, tiêu biểu là đoạn trích: “ Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ.”“ Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ” là đoạn trích từ câu 193 tới câu 228 của “ Chinh phụ ngâm”: sau buổi tiễn đưa, người chinh phụ trở về, tưởng tượng cảnh chiến trường đầy nguy hiểm và chết chóc nhưng xót xa, lo lắng cho chồng. Một lần nữa nàng tự hỏi vì sao lứa đôi phải chia cách, vì sao bao lần hò hẹn với nhau đều ko thành. Bấy nhiêu câu hỏi đều ko có người nào trả lời. Rồi nàng ái ngại cho cảnh “ một thân nuôi già dạy trẻ” và kể tâm tình của mình phải sống lẻ loi. Và tới đoạn trích này, tâm trạng đó được khắc họa rõ nét và được trình bày thâm thúy hơn bao giờ hết.16 câu thơ đầu đã trải ra mênh mang nỗi sầu buồn độc thân triền miên trong vô vọng của người chinh phụ.
Tiễn người khuất sau “nghìn dâu xanh ngắt một màu”, người chinh phụ trở về với bốn bức tường nơi khuê phòng chật hẹp, ôm trong lòng nỗi thương nhớ người chinh phu nơi mặt trận đầy nguy hiểm. Nỗi nhớ, nỗi trống vắng khiến những bước chân như gieo xuống trong vô định: “ Dạo hiên vắng thầm gieo từng bước.”, hết đứng lại ngồi, ra ngẩn vào ngơ. Tấm rèm cũng rủ thác “ đòi phen”, từng động tác lặp đi lặp lại nhưng ko có chủ đích, nó là tiếng gọi của một tâm tư đang bị xáo trộn với biết bao bộn bề, là dư ba của cõi vô thức, làm nhưng ko tự ý thức được việc mình làm.
Hành động của vô thức đã tô đậm hoàn cảnh thực tại chinh phụ: tuổi xuân bị khóa chặt trong sự tù túng ngột ngạt, tâm hồn giăng trăm mối canh cánh lo lắng, khắc khoải ko yên lúc nghĩ về người ở mặt trận. Người ở nơi xa đầy nguy hiểm gian lao ko hứa ngày trở về, người ở đây vò võ đợi mong, khắc khoải tới mòn mỏi. Vén rèm lên rồi rủ rèm xuống chỉ để trông tin thước báo về, vậy nhưng “ thước chẳng méc tin”. Câu thơ vang lên như một lời trách móc, trách đã kỳ vọng trông mong nhưng tiếng chim báo vẫn bặt vô âm tín khiến sự hy vọng khắc khoải trở thành sự vô vọng khôn nguôi. Hết trông mong vào tiếng chim ngoài rèm, người lại hướng sự hi vọng vào “ đèn” “ trong rèm” đã chứng kiến nàng vò võ canh cánh khắc khoải bao đêm, đã thấu hiểu những mỗi lo, nhưng tâm tình trăm mối trong lòng nàng.
Một câu hỏi gieo ra như gieo kỳ vọng dẫu chỉ là mỏng manh: “ Trong rèm dường đã có đèn biết chăng?” Nhưng ngay tức tốc , kỳ vọng đã bị dập tắt bởi “ Đèn có biết dường bằng chẳng biết”, đèn là vật vô tri sao có thể ngay lúc này đây trở thành người bạn tâm giao, người tri kỉ, chỉ còn “ Lòng thiếp riêng bi thiết nhưng thôi.” Nỗi thất vọng ngập tràn đè nặng lên tâm tưởng của người chinh phụ, mang lại nỗi cô sầu nặng nề, thâm thúy: “ Buồn rầu chẳng nói nên lời”, trong nỗi buồn chỉ còn mình nàng với chiếc bóng lẻ loi và hoa đèn. Lửa đã cháy thành than, nàng đã thức suốt đêm vò võ, khắc khoải trong nỗi nhớ, trong sự tù túng, héo hon. Bóng chinh phụ như bóng nàng Vũ Nương ngày nào chờ chồng suốt mấy mùa qua, nhưng Vũ Nương còn có nhỏ Đản làm thú vui, niềm kỳ vọng, còn nàng, nàng lấy gì làm tin?
Trong 8 câu tiếp theo, ta thấy người chinh phụ đang cố vùng vẫy thoát ra khỏi nỗi buồn bao trùm cả ko gian, thời kì, cả tâm hồn. Nàng đã tìm tới yếu tố ngoại cảnh làm cứu cánh. Nhưng ngoại cảnh chỉ là tiếng gà “eo óc” gáy, là “hòe phơ phất rủ bóng bốn bên”, càng gợi sâu hơn vào nỗi lòng nhức nhối, nỗi độc thân, trơ trọi của nàng trong cảnh “ bẽ nàng mây sớm đèn khuya”. Cuối cùng chỉ còn lại sức chinh phụ với nỗi nhớ, nỗi sầu triền miên “ đằng đẵng” theo thời kì, “ dằng dặc theo thời kì’’. Tuy đã “ gượng gập” đốt hương, “ gượng gập” soi gương, “ gượng gập” gảy ngón đàn nhưng tới nỗi sợ “ hồn đà mê mải”,sợ” lệ lại châu chan”, sợ “ dây đứt phím chùng” nhưng đành ngậm ngùi trở về với thảm kịch với nỗi độc thân ngự trị trong tâm hồn mình.Trong đau buồn, độc thân, nàng người chinh phụ khát khao gửi nỗi thương nhớ da diết trong lòng mình tới nghìn trùng xa xôi, tới nơi có người mình mến thương.
“Lòng này gửi gió đông có tiện
Nghìn càng xin gửi tới non Yên.”
Đó là tất cả sự toàn tâm toàn ý, tình cảm thủy chung, tròn đầy và vẹn nguyên nhất được bồi đắp xưa nay của chinh phụ đều được gửi tới “ Non Yên” , để sẻ chia, cũng là để tâm tình nỗi lòng mình, để trình bày tình cảm, khát khao của mình đối với tình yêu. Non Yên, là một địa danh, có tên cụ thể nhưng ko người nào biết nó ở đâu, cách đây bao xa. Phcửa ải chăng đó chỉ là một hình ảnh tượng trưng cho sự xa xôi cách trở giữa hai con người, cho sự vô vọng của người chinh phụ, cho sự vô vọng của một tình cảm thủy chung, trọn vẹn được gửi đi nhưng không thể thu được hồi đáp.
“Non Yên dù chẳng tới miền
Nhớ chàng đằng đẵng đường lên bằng trời.”
Khoảng cách càng xa xôi, nỗi nhớ càng đậm sâu, da diết, tới trời thăm thẳm xa vời cũng ko thể thấu sự cao vời tràn đầy của nó, đại dương mênh mông không thể hiểu được hết độ sâu của nỗi nhớ đó. Khi suy tưởng đã nguôi ngoai, chinh phụ quay trở về với thực tại, với những cảnh vật gần mình nhất:
“Sương như búa bổ mòn gốc liễu
Tuyết dường cưa xẻ héo cành ngô
Giọt sương phủ bụi chim gù
Sâu tường kêu vắng chuông chùa nện khơi.”
Đêm sâu , trời lạnh, mọi cảnh vật vốn trơ trọi tới khô khốc giờ lại đứng cạnh nhau, soi chiếu vào nhau làm cho bức tranh trải ra trước mắt chinh phụ lại trải một màu u ám , thê lương, nhức nhối. “ Cảnh buồn người thiết tha lòng” hay như Nguyễn Du từng nói: “ Cảnh nào cảnh chẳng đeo sầu”, vậy cảnh ở đây đã nhuốm màu buồn lên hồn người hay chính hồn người đã lan thấm nỗi xót xa vào cảnh vật. Ngoại cảnh nhưng cũng là tâm trạng.Nhưng chính sức mạnh gớm ghê nội tại tâm hồn khiến người chinh phụ lại một lần nữa vươn dậy, vươn tới ko gian thoáng đạt ngoài kia để tìm cách giải thoát cho tâm hồn mình. Và nàng thấy:
“Lá màn lay ngọn gió xuyên,
Bóng hoa theo bóng nguyệt lên trước rèm
Hoa dãi nguyệt, nguyệt in một tấm,
Nguyệt lồng hoa, hoa thắm từng bông,
Nguyệt hoa, hoa nguyệt trùng trùng…”
Khoảnh khắc bắt gặp hình ảnh hoa nguyệt đó có nhẽ cũng là khoảnh khắc người chinh phụ say sưa với quá khứ êm đềm của mình với người mình yêu thương-gắn bó, quấn quít, kề cận bên nhau ko rời. Các từ chỉ hành động liên tục nhau “lay, xuyên, theo, dãi, in, lồng, thắm” càng tô đậm thêm khát khao được hạnh phúc , được quấn quít bên người mình mến thương tới cồn cào, cháy bỏng, rộn rực. Nhưng, đau lòng thay, thực tiễn là: “Trước hoa dưới nguyệt trong lòng xiết đau.”
Dù cho là hình ảnh hoa nguyệt trùng phùng nhưng chúng vẫn cách xa nhau, là hai thực thể hoàn toàn không giống nhau, ko thể hòa nhập. Dù là quấn quít bên nhau nhưng đã lùi vào quá vãng, vào miền sâu thẳm của vô vọng rồi. Cùng với lúc niềm khát khao dâng tới tận cùng, nỗi đau cũng tràn đầy, khôn nguôi như xé lòng, không thể cất thành lời.
Chỉ là một đoạn trích nhỏ trong “ Chinh phụ ngâm” nhưng “ Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ” đã trình bày ý thức chung của cả tác phẩm. Âm hưởng chủ đạo là nỗi buồn sầu sâu lắng. Trên nền âm hưởng đó, có đôi lúc rộn rực những khát khao cháy bỏng, có đôi lúc da diết tình cảm thủy chung, nhớ mong. Nhưng dù là cung bậc nào đều thấy được vẻ đẹp của người phụ nữ qua hình ảnh người chinh phụ. Đặc thù là tiếng nói tố cáo sắt đá chiến tranh phi nghĩa đã gây nên những tổn thương thâm thúy trong tâm hồn con người, những vết thương ko bao giờ lành mồm, những trống vắng khó có thể bù đắp được.
Đoạn trích đã trình bày được đầy đủ ý thức của cả tác phẩm, tư tưởng của tác giả và cả bóng vía của thời đại lịch sử, của thời kỳ văn học đương thời.
.
Về trang chủ: TH Huỳnh Ngọc Huệ
Bài viết thuộc danh mục: Tổng hợp
